Chapter 10: পোহৰ – প্রতিফলন আৰু প্রতিসৰণ Question Answers

Ans: শূন্যত পোহৰৰ বেগ 3×10⁸ m/s।

Ans: পোহৰৰ কণাবোৰক ফ’টন বোলে।

Ans: কোনো মাধ্যমৰ পৰা যোৱা পোহৰৰ ৰশ্মি কোনো পৃষ্ঠত খুন্দা খাই সেই আগৰ মাধ্যমলৈ ওভতি যোৱা পৰিঘটনাক পোহৰৰ প্রতিফলন বোলে।

Ans: আপতিত ৰশ্মি, প্রতিফলিত ৰশ্মি, আৰু আপতন বিন্দুত টনা অভিলম্ব একেখন সমতলত থাকে।

Ans: সমতল দাপোণত গঠন হোৱা প্ৰতিবিম্ব অসৎ, থিয়, আৰু বস্তুৰ সমান আকাৰৰ হয়।

Ans: গোলাকাৰ দাপোণৰ ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য (f) আৰু ভাঁজব্যাসাৰ্ধ (R)ৰ সম্পৰ্ক হ’ল: f = R/2।

Ans: উত্তল দাপোণত গঠন হোৱা প্ৰতিবিম্ব অসৎ, থিয়, আৰু সংকুচিত হয়।

Ans: পোহৰে এটা মাধ্যমৰ পৰা আন এটা মাধ্যমলৈ বেঁকাকৈ গ’লে পোহৰৰ গতিৰ দিশ সলনি হোৱা পৰিঘটনাক পোহৰৰ প্রতিসৰণ বোলে।

Ans: লেনছৰ ক্ষমতাৰ একক হ’ল ডায়’প্টাৰ (D)।

Ans: হীৰাৰ প্ৰতিসৰণাংকৰ মান 2.42।

Ans: আমি বস্তুবোৰ দেখা পাওঁ কাৰণ বস্তুৰ পৰা পোহৰ প্রতিফলিত হৈ আমাৰ চকুলৈ প্ৰৱেশ কৰে। এই পোহৰ আমাৰ চকুৰ লেনছৰ মাজেৰে প্রতিসৰিত হৈ ৰেটিনাত প্ৰতিবিম্ব গঠন কৰে, আৰু তাৰ পৰা মগজুলৈ সংকেত যায়, যাৰ ফলত আমি বস্তু দেখা পাওঁ।

Ans: কোনো পৃষ্ঠত পোহৰৰ ৰশ্মি পৰিলে তিনিটা পৰিঘটনা হ’ব পাৰে: প্রতিফলন, প্রতিসৰণ, আৰু শোষণ। যিকোনো দুটা হ’ল: প্রতিফলন আৰু প্রতিসৰণ।

Ans: আমি বায়ু, যেনে অক্সিজেন বা হাইড্ৰ’জেন, দেখা নাপাওঁ কাৰণ এই গেছবোৰ স্বচ্ছ আৰু পোহৰৰ প্রতিফলন বা শোষণ নকৰে। পোহৰ এই গেছৰ মাজেৰে সহজে পাৰ হৈ যায়, তাৰ ফলত আমি সিহঁতক দেখা নাপাওঁ।

Ans: সমতল দাপোণত গঠন হোৱা প্ৰতিবিম্বৰ দুটা বৈশিষ্ট্য হ’ল: ১. প্ৰতিবিম্ব অসৎ আৰু থিয় হয়। ২. প্ৰতিবিম্বৰ আকাৰ বস্তুৰ সমান হয়।

Ans: পাৰ্শ্বীয় ওলোটা হ’ল সমতল দাপোণত গঠন হোৱা প্ৰতিবিম্বত বস্তুৰ সোঁফাল বাওঁফাল আৰু বাওঁফাল সোঁফাল হিচাপে দেখা পোৱা। এটা ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগ হ’ল: AMBULANCE শব্দটো ওলোটাকৈ লিখা হয় যাতে আগত গৈ থকা গাড়ীৰ দাপোণত শুদ্ধকৈ পঢ়িব পাৰে।

Ans: সৎ প্ৰতিবিম্বত পোহৰৰ ৰশ্মি প্ৰকৃততে মিলিত হয় আৰু পৰ্দাত ধৰিব পাৰি, যেনে চিনেমাৰ পৰ্দাত। অসৎ প্ৰতিবিম্বত পোহৰৰ ৰশ্মি মিলিত হোৱা যেন লাগে কিন্তু পৰ্দাত ধৰিব নোৱাৰি, যেনে সমতল দাপোণত।

Ans: অৱতল দাপোণৰ প্রতিফলন পৃষ্ঠ ভিতৰলৈ বক্ৰ আৰু ই অভিসাৰী দাপোণ, য’ত পোহৰৰ ৰশ্মি মিলিত হয়। উত্তল দাপোণৰ প্রতিফলন পৃষ্ঠ বাহিৰলৈ বক্ৰ আৰু ই অপসাৰী দাপোণ, য’ত পোহৰৰ ৰশ্মি অপসাৰী হয়।

Ans: পোহৰৰ প্রতিসৰণৰ দুটা সূত্ৰ হ’ল: ১. আপতিত ৰশ্মি, প্রতিসৰিত ৰশ্মি আৰু আপতন বিন্দুত টনা লম্ব একেখন সমতলত থাকে। ২. আপতন কোণৰ sine আৰু প্রতিসৰণ কোণৰ sine ৰ অনুপাত ধ্ৰুৱক (স্নেলৰ নিয়ম): sin i / sin r = ধ্ৰুৱক।

Ans: পানীত আংশিকভাৱে ডুবোৱা পেঞ্চিল এডাল বেঁকা যেন দেখা যায় কাৰণ পোহৰৰ প্রতিসৰণৰ ফলত পানীৰ পৰা বায়ুলৈ পোহৰ ওলাই অহোঁতে লম্বৰ পৰা আঁতৰি যায়, যাৰ ফলত পেঞ্চিলৰ ডুব যোৱা অংশ ওপৰলৈ উঠি অহা যেন দেখা যায়।

Ans: অৱতল দাপোণে টৰ্চত শক্তিশালী সমান্তৰাল পোহৰৰ ৰশ্মি উৎপন্ন কৰে কাৰণ ইয়াৰ ফ’কাছত আলোক উৎস (যেনে বাল্ব) ৰাখিলে, প্রতিফলনৰ পিছত পোহৰৰ ৰশ্মিবোৰ মুখ্য অক্ষৰ সমান্তৰাল হৈ শক্তিশালী আৰু কেন্দ্ৰীভূত ৰশ্মি গুচ্ছ গঠন কৰে।

Ans: পোহৰৰ প্রতিসৰণৰ দুটা উদাহৰণ হ’ল: ১. পানীত আংশিকভাৱে ডুবোৱা পেঞ্চিল এডাল বেঁকা যেন দেখা। ২. পানীপূৰ্ণ বাল্টিত ৰখা মুদ্ৰা এটা ওপৰলৈ উঠি অহা যেন লগা। প্ৰথম উদাহৰণৰ ব্যাখ্যা: পানীত আংশিকভাৱে ডুবোৱা পেঞ্চিল এডাল বেঁকা যেন দেখা যায় কাৰণ পোহৰ পানীৰ পৰা বায়ুলৈ ওলাই অহোঁতে প্রতিসৰণৰ ফলত লম্বৰ পৰা আঁতৰি যায়। ফলত পেঞ্চিলৰ ডুব যোৱা অংশ ওপৰলৈ উঠি অহা যেন দেখা যায়, যাৰ ফলত ই বেঁকা যেন লাগে।

Ans: আয়তাকাৰ কাঁচৰ টুকুৰাৰ মাজেৰে পোহৰৰ প্রতিসৰণত, পোহৰৰ ৰশ্মি বায়ুৰ পৰা কাঁচত প্ৰৱেশ কৰিলে লম্বৰ কাষ চাপে কাৰণ কাঁচ বায়ুতকৈ ঘনতৰ মাধ্যম। কাঁচৰ মাজেৰে গৈ পুনৰ বায়ুলৈ ওলাই অহোঁতে ৰশ্মি লম্বৰ পৰা আঁতৰি যায়। কিন্তু আপতিত ৰশ্মি আৰু নিৰ্গত ৰশ্মি সমান্তৰাল হয় কাৰণ কাঁচৰ দুয়োটা পৃষ্ঠ সমান্তৰাল আৰু প্রতিসৰণৰ পৰিমাণ সমান কিন্তু বিপৰীত। ফলত ৰশ্মি পাৰ্শ্বীয় স্থানান্তৰণ হয়।

Ans: প্ৰতিসৰণাংক হ’ল এটা মাধ্যমৰ পোহৰৰ দিশ পৰিৱৰ্তনৰ পৰিমাণৰ মাপ, যি পোহৰৰ বেগৰ অনুপাতৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। ই এটা ধ্ৰুৱক আৰু ভৌতিক ৰাশি। পৰম প্ৰতিসৰণাংক হ’ল শূন্য বা বায়ুৰ সাপেক্ষে আন এটা মাধ্যমৰ পোহৰৰ বেগৰ অনুপাত। পৰম প্ৰতিসৰণাংকৰ সূত্ৰ( n_m = \frac{c}{v} \), য’ত \( c \) হ’ল শূন্যত পোহৰৰ বেগ আৰু \( v \) হ’ল মাধ্যমত পোহৰৰ বেগ।

Ans: উত্তল লেনছ আৰু অৱতল লেনছৰ মাজত তিনিটা পাৰ্থক্য হ’ল: ১. উত্তল লেনছৰ পৃষ্ঠ বাহিৰলৈ ওফন্দি থাকে আৰু মাজভাগ শকত, কিন্তু অৱতল লেনছৰ পৃষ্ঠ ভিতৰলৈ সোমোৱা আৰু দাঁতিৰ অংশ শকত। ২. উত্তল লেনছ পোহৰ অভিসাৰী কৰে, কিন্তু অৱতল লেনছ পোহৰ অপসাৰী কৰে। ৩. উত্তল লেনছৰ ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য ধনাত্মক, কিন্তু অৱতল লেনছৰ ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য ঋণাত্মক।

Ans: লেনছৰ ক্ষমতা হ’ল লেনছ এখনে পোহৰৰ ৰশ্মিক অভিসাৰী বা অপসাৰী কৰাৰ সামৰ্থ্য, যি ইয়াৰ ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। সূত্ৰ P=1/f, য’ত \( f \) হ’ল ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য (মিটাৰত)। একক: ডায়’প্টাৰ (D), য’ত 1 D = 1 m⁻¹।

Ans: দন্ত চিকিৎসকে অৱতল দাপোণটো ৰোগীৰ দাঁতৰ পৰা দাপোণৰ মেৰু (P) আৰু ফ’কাছ (F)ৰ মাজৰ দূৰত্বত ৰাখিব লাগে। এই স্থানত বস্তু ৰাখিলে অৱতল দাপোণে বিবৰ্ধিত আৰু থিয় প্ৰতিবিম্ব গঠন কৰে। কাৰণ: এই স্থানত পোহৰৰ ৰশ্মি প্রতিফলনৰ পিছত অপসাৰী হয় আৰু দাপোণৰ পিছফালে মিলিত হোৱা যেন লাগে, যাৰ ফলত প্ৰতিবিম্ব অসৎ, থিয়, আৰু বিবৰ্ধিত হয়। এই প্ৰতিবিম্বৰ সাহায্যত দন্ত চিকিৎসকে দাঁতৰ সৰু সৰু অংশ স্পষ্টকৈ দেখা পায়।

Ans: পোহৰৰ ৰশ্মি পানীৰ পৰা কাঁচলৈ প্ৰৱেশ কৰিলে লম্বৰ কাষ চাপে কাৰণ কাঁচ পানীতকৈ আলোকীয়ভাৱে ঘনতৰ মাধ্যম, আৰু পোহৰ লঘুতৰ মাধ্যমৰ পৰা ঘনতৰ মাধ্যমলৈ গ’লে লম্বৰ কাষ চাপে। কিন্তু কাঁচৰ পৰা পানীলৈ ওলাই গ’লে লম্বৰ পৰা আঁতৰি যায় কাৰণ পোহৰ ঘনতৰ মাধ্যমৰ পৰা লঘুতৰ মাধ্যমলৈ গ’লে লম্বৰ পৰা আঁতৰি যায়।

Ans: মমবাতিটো অৱতল দাপোণৰ ফ’কাছ (F)ত আছিল। কাৰণ: যেতিয়া বস্তু অৱতল দাপোণৰ ফ’কাছত থাকে, তেতিয়া প্রতিফলনৰ পিছত পোহৰৰ ৰশ্মিবোৰ সমান্তৰাল হৈ অসীমলৈ যায়। ফলত প্ৰতিবিম্ব অসীমত গঠন হয়, যি সৎ, ওলোটা, আৰু অতি বিবৰ্ধিত হয়। এই পৰিঘটনাৰ বাবে অৱতল দাপোণৰ ফ’কাছৰ বিশেষ বৈশিষ্ট্য দায়ী, য’ত ৰশ্মিবোৰ মিলিত হোৱাৰ পৰিৱৰ্তে সমান্তৰাল হয়।

Ans: সমতল দাপোণত গঠন হোৱা প্ৰতিবিম্ব পাৰ্শ্বীয়ভাৱে ওলোটা হয় কাৰণ পোহৰৰ ৰশ্মি প্রতিফলনৰ সময়ত বস্তুৰ সোঁফালৰ ৰশ্মি দাপোণৰ বাওঁফালে আৰু বাওঁফালৰ ৰশ্মি সোঁফালে প্রতিফলিত হয়। এই প্রতিফলনৰ ফলত প্ৰতিবিম্বত বস্তুৰ সোঁফাল বাওঁফাল আৰু বাওঁফাল সোঁফাল হিচাপে দেখা যায়। কিন্তু ওপৰ-তলৰ দিশ অপৰিৱৰ্তিত থাকে কাৰণ প্রতিফলন সমতল পৃষ্ঠত সমান কোণত হয়।

Ans: অৱতল দাপোণে টৰ্চত শক্তিশালী সমান্তৰাল পোহৰৰ ৰশ্মি উৎপন্ন কৰে কাৰণ ইয়াৰ ফ’কাছত আলোক উৎস (যেনে বাল্ব) ৰাখিলে, প্রতিফলনৰ পিছত পোহৰৰ ৰশ্মিবোৰ মুখ্য অক্ষৰ সমান্তৰাল হৈ শক্তিশালী আৰু কেন্দ্ৰীভূত ৰশ্মি গুচ্ছ গঠন কৰে। অৱতল দাপোণৰ অভিসাৰী বৈশিষ্ট্যৰ বাবে ৰশ্মিবোৰ এক দিশত কেন্দ্ৰীভূত হয়, যাৰ ফলত দূৰলৈ শক্তিশালী পোহৰ যায়।

Ans: পৰম প্ৰতিসৰণাংকৰ সূত্ৰ: \( n_m = \frac{c}{v} \), য’ত \( c = 3×10⁸ \, \text{m/s} \), \( v = 2×10⁸ \, \text{m/s} \)。 \( n_m = \frac{3×10⁸}{2×10⁸} = 1.5 \)。 সুতৰাং, মাধ্যমটোৰ পৰম প্ৰতিসৰণাংক 1.5।

Ans: পৰম প্ৰতিসৰণাংকৰ সূত্ৰ: \( n_m = \frac{c}{v} \), য’ত \( n_m = 1.5 \), \( c = 3×10⁸ \, \text{m/s} \)。 \( 1.5 = \frac{3×10⁸}{v} \), \( v = \frac{3×10⁸}{1.5} = 2×10⁸ \, \text{m/s} \)。 সুতৰাং, মাধ্যমটোত পোহৰৰ বেগ 2×10⁸ m/s।

Ans: লেনছৰ ক্ষমতাৰ সূত্ৰ: \( P = \frac{1}{f} \), য’ত \( f \) মিটাৰত হ’ব লাগে। \( f = 20 \, \text{cm} = 0.2 \, \text{m} \), \( P = \frac{1}{0.2} = 5 \, \text{D} \)。 সুতৰাং, লেনছৰ ক্ষমতা 5 ডায়’প্টাৰ।

Ans: লেনছৰ ক্ষমতাৰ সূত্ৰ: \( P = \frac{1}{f} \), য’ত \( P = -4 \, \text{D} \)。 \( -4 = \frac{1}{f} \), \( f = \frac{1}{-4} = -0.25 \, \text{m} = -25 \, \text{cm} \)。 সুতৰাং, লেনছৰ ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য -25 চে.মি.।

Ans: প্ৰথমে দাপোণৰ সূত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰি প্ৰতিবিম্বৰ দূৰত্ব (v) নিৰ্ণয় কৰোঁ: \( \frac{1}{v} + \frac{1}{u} = \frac{1}{f} \), য’ত \( u = -40 \, \text{cm} \), \( f = -20 \, \text{cm} \)。 \( \frac{1}{v} + \frac{1}{-40} = \frac{1}{-20} \), \( \frac{1}{v} = \frac{1}{-20} + \frac{1}{40} = \frac{-2 + 1}{40} = \frac{-1}{40} \), \( v = -40 \, \text{cm} \)。 বিবৰ্ধনৰ সূত্ৰ: \( m = -\frac{v}{u} \), \( m = -\frac{-40}{-40} = -1 \)。 সুতৰাং, প্ৰতিবিম্বৰ বিবৰ্ধন -1।