SEBA Class 10 Social Science History Chapter 2 Summary – মহাত্মা গান্ধী আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰাম | Assamese Medium
SEBA Class 10 Social Science History Chapter 2 Summary – Full Guide with Key Points
Get the most reliable and exam-oriented SEBA Class 10 History Chapter 2 Summary for the topic "মহাত্মা গান্ধী আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰাম" (Mahatma Gandhi and Indian Freedom Struggle). These notes are tailored for Assamese Medium students preparing for the HSLC 2026 Exam, based on the latest SEBA syllabus.
This Class 10 Social Science History Assam Board summary covers Mahatma Gandhi’s pivotal role in the Indian National Movement, including his philosophy of Satyagraha and Ahimsa, and key movements like Non-Cooperation, Civil Disobedience, and Quit India Movement. It also includes significant events like Jallianwala Bagh and the Indian National Army’s contributions, essential for SEBA History Chapter 2 Assamese Medium.
For further reading on Mahatma Gandhi and Indian Freedom Struggle, visit NCERT Official Class 10 Social Science Resources .
Image Gallery – মহাত্মা গান্ধী আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰাম
SEBA Class 10 Social Science History Chapter 2 Summary
Class 10 Social Science History Assam Board – মহাত্মা গান্ধী আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰাম
২.০১: মহাত্মা গান্ধীৰ উত্থান
পটভূমি:
- প্রথম বিশ্বযুদ্ধ (১৯১৪-১৯১৮): যুদ্ধৰ সময়ত ব্রিটিছ, আমেৰিকা আৰু ফ্রান্সৰ মিত্রশক্তিয়ে ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদীসকলক প্রতিশ্রুতি দিছিল যে যুদ্ধত সমর্থন জনালে ভাৰতক স্বাধীনতা আৰু স্ব-নিয়ন্ত্রণ দিয়া হ’ব।
- ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদীসকলে এই আশাত মিত্রশক্তিক নৈতিক সমর্থন দিছিল।
- কিন্তু যুদ্ধৰ শেষত (১৯১৮) মিত্রশক্তিয়ে প্রতিশ্রুতি ভংগ কৰিলে, যাৰ ফলত জাতীয়তাবাদীসকলৰ মাজত মোহভংগ আৰু নিৰাশাৰ সৃষ্টি হ’ল।
- ৰুছ বিপ্লৱ (১৯১৭): এই বিপ্লৱে প্ৰমাণ কৰিলে যে সাধাৰণ মানুহৰ মাজত অপৰিসীম শক্তি আছে। ই ভাৰতৰ স্বাধীনতাকামী জনতাক উৎসাহিত কৰিলে।
- এনে পৰিস্থিতিত মহাত্মা গান্ধীৰ ভাৰতৰ জাতীয় আন্দোলনত প্ৰৱেশ ঘটে।
গান্ধীৰ প্ৰাৰম্ভিক জীৱন:
- জন্ম: ১৮৬৯ চনৰ ২ অক্টোবৰত গুজৰাটৰ পোৰবন্দৰৰ এটা স্বচ্ছল পৰিয়ালত মোহন দাস কৰমচাঁদ গান্ধীৰ জন্ম হয়।
- শিক্ষা: ১৮৮৮ চনত আইন অধ্যয়নৰ বাবে লণ্ডনলৈ গৈছিল। ১৮৯১ চনত ব্যাৰিষ্টাৰ উপাধি লৈ ভাৰতলৈ উভতি আহে।
- দক্ষিণ আফ্ৰিকা: ১৮৯৩ চনত ওকালতিৰ বাবে দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ নাটাললৈ যায়। তাত ভাৰতীয়সকলৰ ওপৰত বর্ণবাদী অত্যাচাৰ দেখি তেওঁ প্রতিবাদৰ সংকল্প লয়।
- নাটাল ইণ্ডিয়ান কংগ্ৰেছ: ভাৰতীয়সকলৰ হকে এই সংগঠন গঠন কৰে।
- ইণ্ডিয়ান অপিনিয়ন: ভাৰতীয়সকলক সচেতন কৰিবলৈ এই বাতৰি কাকতখন প্ৰকাশ কৰে।
- সত্যাগ্রহ: বর্ণবাদী আইনৰ বিৰুদ্ধে অহিংস প্রতিবাদৰ অস্ত্র হিচাপে সত্যাগ্রহৰ ধাৰণা প্ৰৱৰ্তন কৰে।
- ফলস্বৰূপে, ‘ইণ্ডিয়ান ৰিলিফ এক্ট’ প্রণয়নৰ জৰিয়তে ভাৰতীয়সকলৰ কিছু অধিকাৰ পুনৰুদ্ধাৰ কৰা হয়।
ভাৰতত মহাত্মা গান্ধীৰ প্রৱেশ:
- ১৯১৫ চনত গান্ধী ভাৰতলৈ উভতি আহে।
- চম্পাৰণ (১৯১৭): বিহাৰৰ চম্পাৰণত নীল খেতিৰ শোষণৰ বিৰুদ্ধে কৃষকসকলক নেতৃত্ব দিয়ে।
- খেড়া (১৯১৮): গুজৰাটৰ খেড়াত কৃষকসকলৰ ওপৰত অত্যধিক কৰৰ বিৰুদ্ধে আন্দোলন কৰে।
- আহমেদাবাদ (১৯১৮): মিল শ্রমিকসকলৰ হকে আন্দোলন কৰে।
- এই আন্দোলনসমূহত তেওঁ সত্যাগ্রহ আৰু অহিংসাৰ নীতি অৱলম্বন কৰি সফলতা লাভ কৰে আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত জনপ্রিয় হৈ পৰে।
গান্ধীৰ দৰ্শন:
- সত্যাগ্রহ: ‘সত্য’ আৰু ‘আগ্রহ’ৰ সংমিশ্ৰণ। ই অহিংস পদ্ধতিৰে অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে প্রতিবাদৰ এক আধ্যাত্মিক প্ৰক্ৰিয়া।
- অহিংসা: গান্ধীৰ মূল নীতি, য’ত শত্ৰুৰ প্রতিও সহানুভূতি আৰু শান্তিপূৰ্ণ প্ৰতিবাদৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছিল।
- তেওঁ লিও টলষ্টয় আৰু হেনৰী ডেভিড থৰোৰ ৰচনাৰ দ্বাৰা প্রভাৱিত হৈছিল।
২.০২: ৰাওলাট আইন, ১৯১৯
পটভূমি:
- ১৯১৭ চনত ভাৰতৰ গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল লর্ড ছেমছফোর্ডে চিডনি ৰাওলাটৰ নেতৃত্বত এখন আয়োগ গঠন কৰে।
- উদ্দেশ্য: বিদ্রোহী কাৰ্যকলাপৰ প্ৰকৃতি অনুসন্ধান কৰা আৰু প্রয়োজনীয় আইন প্ৰণয়নৰ পৰামর্শ দিয়া।
ৰাওলাট আইন (১৯১৯):
- এই আইনে ব্রিটিছ চৰকাৰক বিনা বিচাৰে যিকোনো ব্যক্তিক কাৰাগাৰত বন্দী কৰাৰ ক্ষমতা দিছিল।
- ভাৰতীয়সকলৰ মৌলিক অধিকাৰৰ ওপৰত আঘাত হানিছিল।
প্রভাৱ:
- ভাৰতীয় জনতাৰ মাজত তীব্র অসন্তোষৰ সৃষ্টি।
- গান্ধীয়ে এই আইনৰ বিৰুদ্ধে সত্যাগ্রহ আন্দোলনৰ হুংকাৰ দিয়ে।
২.০৩: সত্যাগ্রহ বা অহিংস আন্দোলন, ১৯১৯
আৰম্ভণি:
- ৰাওলাট আইনৰ প্রতিবাদত গান্ধীয়ে ১৯১৯ চনত সত্যাগ্রহ আন্দোলন আৰম্ভ কৰে।
- ৬ এপ্রিল, ১৯১৯ তাৰিখে দেশব্যাপী হৰতালৰ জৰিয়তে আন্দোলনৰ সূচনা হয়।
কাৰ্যসূচী:
- ব্যৱসায়-বাণিজ্য বন্ধ কৰা।
- অনশন আৰু প্রাৰ্থনাৰ জৰিয়তে প্রতিবাদ।
প্রভাৱ:
- এই আন্দোলনে গণ-আন্দোলনৰ ৰূপ লয়।
- গান্ধীক সৰ্বভাৰতীয় নেতা হিচাপে প্রতিষ্ঠা কৰে।
- চৰকাৰে কঠোৰ হাতেৰে আন্দোলন দমন কৰে। গান্ধীক গ্রেপ্তাৰ কৰা হ’লেও পিছত মুক্তি দিয়া হয়।
২.০৪: জালিয়ানৱালাবাগ হত্যাকাণ্ড, ১৩ এপ্রিল, ১৯১৯
ঘটনাৰ পটভূমি:
- ৰাওলাট আইনৰ প্রতিবাদে পঞ্জাৱত তীব্র ৰূপ লয়।
- ১০ এপ্রিলত পঞ্জাৱৰ দুজন নেতা ড° সত্যপাল আৰু ড° কিচলিউক গ্রেপ্তাৰ কৰা হয়।
- ১৩ এপ্রিলত অমৃতসৰৰ জালিয়ানৱালাবাগত এখন শান্তিপূৰ্ণ গণসভা অনুষ্ঠিত হয়।
হত্যাকাণ্ড:
- জেনেৰেল ডায়াৰৰ নিৰ্দেশত নিৰস্ত্র জনতাৰ ওপৰত গুলি চলোৱা হয়।
- শ শ লোকৰ মৃত্যু আৰু বহুতো আহত।
- সভাস্থলৰ চাৰিফালে ওখ দেৱাল থকাৰ বাবে পলায়নৰ পথ নাছিল।
প্রভাৱ:
- পঞ্জাৱত সামৰিক শাসন জাৰি কৰা হয়।
- দেশজুৰি ব্রিটিছৰ বিৰুদ্ধে তীব্র ক্ষোভৰ সৃষ্টি।
- ৰবীন্দ্রনাথ ঠাকুৰে ‘নাইট’ উপাধি পৰিত্যাগ কৰে।
- লর্ড হাণ্টাৰৰ নেতৃত্বত এখন তদন্ত আয়োগ গঠন কৰা হ’লেও জেনেৰেল ডায়াৰক দোষমুক্ত ঘোষণা কৰা হয়।
২.০৫: খিলাফৎ আন্দোলন
পটভূমি:
- প্রথম বিশ্বযুদ্ধত তুৰ্কীৰ পৰাজয়ৰ ফলত খলিফাৰ (ইছলামৰ আধ্যাত্মিক নেতা) গুৰুত্ব কমি যায়।
- ভাৰতীয় মুছলমানসকল খলিফাৰ মৰ্যাদা পুনৰুদ্ধাৰৰ দাবীত উত্তেজিত হৈ পৰে।
খিলাফৎ সমিতি:
- মৌলানা চৌকত আলি আৰু মহম্মদ আলিৰ নেতৃত্বত এই সমিতি গঠন কৰা হয়।
- উদ্দেশ্য: খলিফাৰ পূৰ্বৰ মৰ্যাদা পুনৰুদ্ধাৰ।
গান্ধীৰ ভূমিকা:
- গান্ধীয়ে হিন্দু-মুছলমান ঐক্যৰ সুযোগ হিচাপে খিলাফৎ আন্দোলনক সমর্থন জনায়।
- তেওঁ অহিংস অসহযোগৰ জৰিয়তে এই আন্দোলনক শক্তিশালী কৰাৰ পৰামর্শ দিয়ে।
২.০৬: অসহযোগ আন্দোলন, ১৯২০-২২
আৰম্ভণি:
- ১৯২০ চনৰ ১ আগষ্টত কলিকতাত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ বিশেষ অধিবেশনত গান্ধীৰ নেতৃত্বত অসহযোগ আন্দোলনৰ সিদ্ধান্ত গৃহীত হয়।
- ১৯২০ চনৰ ডিচেম্বৰত নাগপুৰ অধিবেশনে এই আন্দোলনক আনুষ্ঠানিক মান্যতা দিয়ে।
কাৰণ:
- প্রথম বিশ্বযুদ্ধৰ পিছত স্বাধীনতাৰ প্রতিশ্রুতি ভংগ।
- ৰাওলাট আইনৰ দমনমূলক নীতি।
- জালিয়ানৱালাবাগ হত্যাকাণ্ড।
- ব্রিটিছৰ অৰ্থনৈতিক শোষণ।
- খিলাফৎ আন্দোলনৰ প্ৰভাৱ।
কাৰ্যসূচী:
- বিদেশী সামগ্ৰী বৰ্জন, স্বদেশী সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰ।
- চৰকাৰী বিদ্যালয়, আদালত আৰু বিধানমণ্ডল বৰ্জন।
- চৰকাৰী উপাধি আৰু বঁটা পৰিত্যাগ।
- সুৰাৰ দোকান বন্ধ কৰা।
- জাতীয় শিক্ষানুষ্ঠান গঠন (যেনে: কাশী বিদ্যাপীঠ)।
- চৰখাৰ জৰিয়তে স্বদেশী সূতা উৎপাদন।
প্রভাৱ:
- হিন্দু-মুছলমান ঐক্য বৃদ্ধি।
- জনসাধাৰণৰ মাজত ৰাজনৈতিক সচেতনতা।
- স্বদেশী শিল্পৰ উন্নতি।
- তিলক স্বৰাজ পুঁজিৰ জৰিয়তে কোটি টকা সংগ্রহ।
- মহিলাৰ সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণ।
নেতিবাচক দিশ:
- চৰকাৰী শিক্ষানুষ্ঠান ত্যাগৰ ফলত শিক্ষাৰ ক্ষতি।
- আদালত বৰ্জনে বিচাৰ ব্যৱস্থাত জটিলতা।
২.০৭: অসহযোগ আন্দোলনৰ সামৰণি
চৌৰিচৌৰা ঘটনা (৫ ফেব্ৰুৱাৰী, ১৯২২):
- উত্তৰ প্ৰদেশৰ গোৰখপুৰৰ চৌৰিচৌৰাত প্রতিবাদকাৰী আৰু পুলিচৰ মাজত সংঘৰ্ষ হয়।
- পুলিচৰ গুলীত তিনিজন প্রতিবাদকাৰী নিহত হ’লে জনতাই পুলিচ থানাত অগ্নিসংযোগ কৰে, য’ত ২২ জন পুলিচ নিহত হয়।
গান্ধীৰ সিদ্ধান্ত:
- গান্ধীয়ে এই হিংসাৰ ঘটনাত মর্মাহত হৈ আন্দোলন বন্ধ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়।
- তেওঁ তিনি সপ্তাহৰ অনশন কৰে।
ফলাফল:
- ১৯২২ চনৰ ১২ ফেব্ৰুৱাৰীত আন্দোলন প্ৰত্যাহাৰ কৰা হয়।
- ১৯২২ চনৰ ১০ মাৰ্চত গান্ধীক গ্রেপ্তাৰ কৰি ৬ বছৰৰ কাৰাদণ্ড দিয়া হয়।
- এই ঘটনাই কংগ্ৰেছৰ মাজত মতভেদৰ সৃষ্টি কৰে।
২.০৮: ছাইমন কমিছন
গঠন:
- ১৯২৮ চনত ছাব জন ছাইমনৰ নেতৃত্বত ৭ জনীয়া এখন আয়োগ গঠন কৰা হয়।
- উদ্দেশ্য: ১৯১৯ চনৰ ভাৰত চৰকাৰ আইনৰ কাৰ্যকাৰিতা পৰীক্ষা কৰা।
প্রতিবাদ:
- আয়োগত এজনো ভাৰতীয় সদস্য নাছিল।
- কংগ্ৰেছে ‘ছাইমন ঘূৰি যোৱা’ ধ্বনিৰে আয়োগ বৰ্জন কৰে।
- লাহোৰত লালা লাজপত ৰায়ৰ নেতৃত্বত প্রতিবাদ সভাৰ ওপৰত পুলিচে লাঠিচালনা কৰে, য’ত লাজপত ৰায় গুৰুতৰভাৱে আহত হৈ মৃত্যুবৰণ কৰে।
পূৰ্ণ স্বৰাজৰ দাবী:
- ১৯২৯ চনৰ লাহোৰ কংগ্ৰেছ অধিবেশনত জৱাহৰলাল নেহৰুৰ সভাপতিত্বত পূৰ্ণ স্বৰাজৰ দাবী উত্থাপিত হয়।
- ১৯৩০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত দেশজুৰি স্বাধীনতা দিৱস পালন কৰা হয়।
২.০৯: আইন অমান্য আন্দোলন, ১৯৩০-৩৪
কাৰণ:
- ছাইমন কমিছনত ভাৰতীয় প্রতিনিধিৰ অভাৱ।
- ব্রিটিছৰ প্রতিশ্রুতি ভংগ আৰু অপশাসন।
- ১৯২৮ চনৰ কলিকতা কংগ্ৰেছ অধিবেশনত পূৰ্ণ স্বৰাজৰ দাবী।
গান্ধীৰ দাবী (১৯৩০):
- গান্ধীয়ে ভাইচৰয় লর্ড আৰউইনলৈ ১১টা দাবী সম্বলিত চৰম পত্ৰ প্রেৰণ কৰে:
1. মাদক দ্রব্যৰ প্ৰচলন বন্ধ।
2. মাটিৰ খাজনা কমোৱা।
3. লোণ কৰ বন্ধ।
4. সৈন্য বাহিনীৰ ব্যয় হ্রাস।
5. বিদেশী কাপোৰত শুল্ক আৰোপ।
6. ৰাজনৈতিক বন্দীৰ মুক্তি।
7. অপৰাধ অনুসন্ধান শাখাৰ বিলুপ্তি।
8. নাগৰিকৰ অস্ত্ৰ ৰখাৰ অধিকাৰ।
9. টকা-ষ্টাৰ্লিংৰ অনুপাত সলনি।
10. প্রশাসনীয় ব্যয় কমোৱা।
11. ডাক সংৰক্ষণ বিল গ্রহণ।
লোণ সত্যাগ্রহ (দাণ্ডি যাত্রা):
- ১৯৩০ চনৰ ১২ মাৰ্চত গান্ধীয়ে সবৰমতী আশ্ৰমৰপৰা দাণ্ডিলৈ ৩৮৫ কিমি যাত্রা আৰম্ভ কৰে।
- ৬ এপ্রিলত দাণ্ডিত উপনীত হৈ নিজে লোণ তৈয়াৰ কৰি লোণ আইন ভংগ কৰে।
- এই আন্দোলন দেশজুৰি বিয়পি পৰে।
অন্যান্য প্রতিবাদ:
- উত্তৰ-পশ্চিম সীমান্তত খান আব্দুল গফুৰ খানৰ নেতৃত্বত ‘খুদাই খিটমদগাৰ’সকলে আন্দোলন চলায়।
- হেজাৰ হেজাৰ লোক গ্রেপ্তাৰ বৰণ কৰে।
প্রথম ঘূৰণীয়া মেজমেল (১৯৩০):
- লণ্ডনত অনুষ্ঠিত এই মেলত কংগ্ৰেছে অংশগ্ৰহণ নকৰে।
২.১০: গান্ধী-আৰউইন চুক্তি, ১৯৩১
চুক্তি:
- ১৯৩১ চনৰ ৫ মাৰ্চত গান্ধী আৰু ভাইচৰয় লর্ড আৰউইনৰ মাজত চুক্তি সম্পন্ন হয়।
চুক্তিৰ চৰ্ত:
- চৰকাৰৰ প্রতিশ্রুতি:
- হিংসাত্মক কাৰ্যত জড়িত নোহোৱা বন্দীৰ মুক্তি।
- অসংগ্রিহীত জৰিমনা মাফ।
- সত্যাগ্রহীৰ অধিগৃহীত মাটি ঘূৰাই দিয়া।
- সাগৰপাৰৰ গাঁৱৰ লোকক নিমখ তৈয়াৰৰ অনুমতি।
- শান্তিপূৰ্ণ ধর্মঘটৰ অনুমতি।
- কংগ্ৰেছৰ প্রতিশ্রুতি:
- আইন অমান্য আন্দোলন প্ৰত্যাহাৰ।
- দ্বিতীয় ঘূৰণীয়া মেজমেলত অংশগ্ৰহণৰ ইংগিত।
২.১১: দ্বিতীয় ঘূৰণীয়া মেজমেল, ১৯৩১
অনুষ্ঠান:
- ১৯৩১ চনত লণ্ডনত অনুষ্ঠিত হয়।
প্রতিনিধি:
- গান্ধী কংগ্ৰেছৰ একমাত্ৰ প্রতিনিধি হিচাপে অংশগ্ৰহণ কৰে।
ফলাফল:
- পৃথক নিৰ্বাচনমণ্ডলী বা সম্প্রদায়ৰ বাবে আসন সংৰক্ষণৰ বিষয়ে কোনো সিদ্ধান্ত হোৱা নাছিল।
- গান্ধী হতাশ হৈ ভাৰতলৈ উভতি আহে।
২.১২: আইন অমান্য আন্দোলনৰ পুনৰ আৰম্ভ, ১৯৩২
আৰম্ভণি:
- ১৯৩১ চনত আন্দোলন পুনৰ আৰম্ভ হয়।
চৰকাৰৰ দমন নীতি:
- গান্ধী আৰু কংগ্ৰেছ সভাপতি বল্লভ ভাই পেটেলক গ্রেপ্তাৰ।
- কংগ্ৰেছৰ কাৰ্যালয় অধিগ্রহণ।
- গণসমাৱেশত লাঠিচালনা, বেত্ৰাঘাত।
- সংবাদ মাধ্যমৰ ক্ষমতা সীমিত কৰা।
- জাতীয়তাবাদী সাহিত্যৰ ওপৰত নিষেধাজ্ঞা।
প্রভাৱ:
- দীৰ্ঘম্যাদী আন্দোলনে জনতাৰ মাজত হতাশাৰ সৃষ্টি কৰে।
- ১৯৩৩ চনৰ মে’ মাহত আন্দোলন স্তিমিত হৈ পৰে।
- ১৯৩৪ চনৰ মে’ মাহত সম্পূৰ্ণ প্ৰত্যাহাৰ কৰা হয়।
তাৎপৰ্য:
- ৰাজনৈতিক সচেতনতা বৃদ্ধি।
- ব্রিটিছৰ নিষ্ঠুৰতা বিশ্বৰ সন্মুখত প্রকাশ পায়।
২.১৩: সাম্প্রদায়িক বাঁটোৱাৰা, ১৯৩২
ঘোষণা:
- ১৯৩২ চনত ব্রিটিছ প্রধানমন্ত্রী ৰামছে মেকডোনাল্ডে সাম্প্রদায়িক বাঁটোৱাৰা ঘোষণা কৰে।
- শিখ, খ্রীষ্টান, মুছলমান আৰু পিছপৰা শ্ৰেণীৰ বাবে পৃথক নিৰ্বাচনমণ্ডলীৰ প্রস্তাৱ।
গান্ধীৰ প্রতিবাদ:
- গান্ধীয়ে এই বিভাজন নীতিৰ বিৰুদ্ধে কাৰাগাৰত থাকি আমৰণ অনশন আৰম্ভ কৰে।
- পুনে চুক্তি (১৯৩২): গান্ধীৰ প্রচেষ্টাত দলিতসকলক অন্য হিন্দুৰ সৈতে যুক্ত নিৰ্বাচনমণ্ডলীত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়।
ফলাফল:
- ব্রিটিছৰ বিভাজন নীতি সংশোধন।
- গান্ধীয়ে অস্পৃশ্যতাৰ বিৰুদ্ধে আন্দোলন জোৰদাৰ কৰে আৰু ‘হৰিজন সেৱক সংঘ’ গঠন কৰে।
২.১৪: কংগ্ৰেছ মন্ত্রীসভাৰ গঠন, ১৯৩৭-৩৯
ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৯৩৫:
- এই আইনে ভাৰতত প্রাদেশিক স্বায়ত্ত শাসনৰ ব্যৱস্থা কৰে।
নিৰ্বাচন:
- ১৯৩৭ চনৰ নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছে ১১খন প্রদেশৰ ৮খনত চৰকাৰ গঠন কৰে (পাঞ্জাব, সিন্ধু আৰু বংগদেশৰ বাহিৰে)।
প্রভাৱ:
- কংগ্ৰেছৰ সন্মান বৃদ্ধি।
- ঔপনিৱেশিক শাসনৰ বিকল্প হিচাপে কংগ্ৰেছৰ গ্ৰহণযোগ্যতা বাঢ়ে।
২.১৫: কংগ্ৰেছ চৰকাৰৰ পদত্যাগ, ১৯৩৯
কংগ্ৰেছৰ প্রতিক্রিয়া:
- কংগ্ৰেছে দাবী কৰে যে জনসাধাৰণৰ সন্মতি অবিহনে যুদ্ধত জড়িত হোৱাৰ কোনো নৈতিক ভিত্তি নাই।
- ১৯৩৯ চনৰ অক্টোবৰত কংগ্ৰেছে ব্রিটিছ চৰকাৰৰ সৈতে সহযোগিতা প্রত্যাহাৰ কৰে।
- কংগ্ৰেছৰ মন্ত্রীসভাসমূহে ৮খন প্রদেশৰ পৰা পদত্যাগ কৰে।
প্রভাৱ:
- কংগ্ৰেছৰ পদত্যাগে ব্রিটিছৰ সৈতে সম্পৰ্কৰ অৱনতি ঘটায়।
- ই মুছলিম লীগৰ উত্থানৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে, যিয়ে ব্রিটিছৰ সৈতে সহযোগিতা অব্যাহত ৰাখে।
- ৰাজনৈতিক সংকটৰ সৃষ্টি হয়, যিয়ে ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামক নতুন দিশ দিয়ে।
২.১৬: ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন, ১৯৪২
পটভূমি:
- দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত ব্রিটিছৰ অপশাসন আৰু অৰ্থনৈতিক শোষণৰ বিৰুদ্ধে জনতাৰ মাজত অসন্তোষ বাঢ়ি আহিছিল।
- ১৯৪২ চনত জাপানৰ আগ্রাসনৰ ভাবুকিয়ে ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলত উত্তেজনাৰ সৃষ্টি কৰিছিল।
- ক্রিপছ মিছন (১৯৪২): ব্রিটিছ চৰকাৰে স্টাফৰ্ড ক্রিপছৰ নেতৃত্বত এখন মিছন পঠিয়ায়, যিয়ে ভাৰতক যুদ্ধৰ পিছত ‘ডোমিনিয়ন ষ্টেটাছ’ৰ প্রস্তাৱ দিয়ে। কিন্তু কংগ্ৰেছে এই প্রস্তাৱ নাকচ কৰে।
আন্দোলনৰ আৰম্ভণি:
- ১৯৪২ চনৰ ৮ আগষ্টত মুম্বাইত কংগ্ৰেছৰ অধিবেশনত গান্ধীয়ে ‘ভাৰত ত্যাগ’ আন্দোলনৰ প্রস্তাৱ উত্থাপন কৰে।
- তেওঁ ‘কৰিম কিম্বা মৰিম’ (Do or Die) ধ্বনিৰে জনতাক উদ্বুদ্ধ কৰে।
- ৯ আগষ্টত গান্ধী আৰু অন্যান্য নেতাক গ্রেপ্তাৰ কৰা হয়, যাৰ ফলত জনতাৰ মাজত তীব্র ক্ষোভৰ সৃষ্টি হয়।
কাৰ্যসূচী:
- দেশব্যাপী হৰতাল, প্রতিবাদ আৰু গণসমাৱেশ।
- চৰকাৰী সম্পত্তিৰ ওপৰত আক্রমণ।
- ৰেল, ডাক আৰু তাৰ যোগাযোগ ব্যৱস্থা বিচ্ছিন্ন কৰা।
- মহিলা, ছাত্র আৰু কৃষকৰ ব্যাপক অংশগ্ৰহণ।
প্রভাৱ:
- এই আন্দোলনে ব্রিটিছৰ বিৰুদ্ধে স্বাধীনতাৰ দাবীক তীব্রতৰ কৰে।
- ব্রিটিছ চৰকাৰে কঠোৰ দমন নীতি গ্ৰহণ কৰে, হেজাৰ হেজাৰ লোক গ্রেপ্তাৰ আৰু বহুতো নিহত হয়।
- আন্দোলনে বিশ্বৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰে আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ পথ মুকলি কৰে।
- জনসাধাৰণৰ মাজত স্বাধীনতাৰ প্রতি দৃঢ়তা বৃদ্ধি পায়।
২.১৭: ভাৰতীয় জাতীয় সেনা (Indian National Army - INA)
পটভূমি:
- দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত জাপানৰ সহায়ত ভাৰতীয় স্বাধীনতাৰ বাবে এই সেনা গঠন কৰা হয়।
- ১৯৪২ চনত কেপ্তেইন মোহন সিংহে প্রথমে INA গঠন কৰে, কিন্তু জাপানৰ সৈতে মতভেদৰ বাবে ই ভংগ হয়।
- ১৯৪৩ চনত সুভাষ চন্দ্ৰ বোসে সিংগাপুৰত INA পুনৰ্গঠন কৰে।
সুভাষ চন্দ্ৰ বোসৰ ভূমিকা:
- ‘নেতাজী’ নামে জনপ্রিয় সুভাষ চন্দ্ৰ বোসে ‘দিল্লী চলো’ আৰু ‘তুম মুঝে খুন দো, মে তুম্হে আজাদী দুংগা’ ধ্বনিৰে সৈনিকসকলক উৎসাহিত কৰে।
- তেওঁ আজাদ হিন্দ ফৌজৰ সৰ্বাধিনায়ক হিচাপে নিযুক্ত হয়।
- মহিলাৰ বাবে ‘ৰাণী ঝাঁচী ৰেজিমেণ্ট’ গঠন কৰা হয়, য’ত লক্ষ্মী স্বামীনাথনৰ নেতৃত্বত মহিলাসকলে অংশগ্ৰহণ কৰে।
কাৰ্যকলাপ:
- INA-য়ে জাপানৰ সহায়ত ব্রিটিছৰ বিৰুদ্ধে মানচুৰিয়া আৰু বাৰ্মাৰ সীমান্তত যুদ্ধ কৰে।
- ১৯৪৪ চনত INA-য়ে ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলত (ইম্ফল আৰু কোহিমা) আক্রমণ চলায়।
- কিন্তু জাপানৰ পৰাজয় আৰু সৈন্যৰ অভাৱত INA পশ্চাদপসৰণ কৰে।
প্রভাৱ:
- INA-ৰ যুদ্ধই ভাৰতীয় জনতাৰ মাজত দেশপ্রেমৰ জাগৰণ ঘটায়।
- ১৯৪৫ চনত INA-ৰ সৈনিকসকলৰ বিচাৰ (ৰেড ফৰ্ট ট্রায়েল)ৰ সময়ত দেশব্যাপী প্রতিবাদ হয়।
- এই ঘটনাই ব্রিটিছৰ বিৰুদ্ধে চূড়ান্ত সংগ্ৰামৰ পথ মুকলি কৰে।
২.১৮: মন্ত্রীসভা মিছন, ১৯৪৬
পটভূমি:
- দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছত ব্রিটিছৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামৰিক শক্তি দুৰ্বল হৈ পৰে।
- ভাৰতত জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ তীব্রতা বৃদ্ধি পায়।
- ১৯৪৬ চনত ব্রিটিছ চৰকাৰে ক্লেমেণ্ট এটলীৰ নেতৃত্বত এখন মিছন পঠিয়ায়।
উদ্দেশ্য:
- ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ বাবে ক্ষমতা হস্তান্তৰৰ পৰিকল্পনা প্রস্তুত কৰা।
- কংগ্ৰেছ আৰু মুছলিম লীগৰ মাজত মতৈক্য স্থাপন।
প্রস্তাৱ:
- এক সংযুক্ত ভাৰতৰ বাবে সংবিধান সভা গঠন।
- প্রদেশসমূহক গ্রুপত বিভক্ত কৰি স্বায়ত্তশাসনৰ প্রস্তাৱ।
- অন্তৰ্বৰ্তী চৰকাৰ গঠনৰ প্রস্তাৱ।
ফলাফল:
- মুছলিম লীগে পৃথক পাকিস্তানৰ দাবীত অটল থাকে।
- কংগ্ৰেছে প্রস্তাৱৰ কিছু অংশ গ্রহণ কৰে, কিন্তু সম্পূৰ্ণ সন্মতি নিদিয়ে।
- মিছনৰ ব্যৰ্থতাই ভাৰত বিভাজনৰ পথ মুকলি কৰে।
২.১৯: ভাৰতৰ স্বাধীনতা, ১৯৪৭
পটভূমি:
- মন্ত্রীসভা মিছনৰ ব্যৰ্থতা আৰু দেশত সাম্প্রদায়িক দাঙ্গাৰ তীব্রতা বৃদ্ধি।
- ব্রিটিছ চৰকাৰে ভাৰতৰ পৰা প্ৰত্যাহাৰৰ সিদ্ধান্ত লয়।
- লর্ড মাউণ্টবেটেনক ভাৰতৰ ভাইচৰয় হিচাপে নিযুক্ত কৰা হয়।
মাউণ্টবেটেন পৰিকল্পনা (৩ জুন, ১৯৪৭):
- ভাৰতক দুটা পৃথক দেশ—ভাৰত আৰু পাকিস্তান—হিচাপে বিভক্ত কৰাৰ প্রস্তাৱ।
- প্রদেশসমূহে নিজৰ ভৱিষ্যৎ নিৰ্ধাৰণৰ অধিকাৰ লাভ কৰে।
- ১৯৪৭ চনৰ ১৫ আগষ্টৰ ভিতৰত ক্ষমতা হস্তান্তৰৰ প্রতিশ্রুতি।
ভাৰতীয় স্বাধীনতা আইন, ১৯৪৭:
- ১৯৪৭ চনৰ ১৮ জুলাইত ব্রিটিছ সংসদে এই আইন গৃহীত কৰে।
- ভাৰত আৰু পাকিস্তানক দুটা স্বাধীন ডোমিনিয়ন হিচাপে ঘোষণা।
- ১৯৪৭ চনৰ ১৫ আগষ্টত ভাৰত স্বাধীনতা লাভ কৰে।
প্রভাৱ:
- ভাৰতৰ বিভাজনে সাম্প্রদায়িক দাঙ্গা আৰু বৃহৎ মানৱীয় সংকটৰ সৃষ্টি কৰে।
- লাখ লাখ লোক স্থানান্তৰিত হয় আৰু বহুতো নিহত হয়।
- গান্ধীয়ে সাম্প্রদায়িক সম্প্রীতিৰ বাবে কাম কৰে, কিন্তু ১৯৪৮ চনৰ ৩০ জানুৱাৰীত নাথুৰাম গডছেৰ হাতত তেওঁৰ হত্যা হয়।
২.২০: মহাত্মা গান্ধীৰ ভূমিকা আৰু উত্তৰাধিকাৰ
গান্ধীৰ ভূমিকা:
- গান্ধীৰ সত্যাগ্রহ আৰু অহিংসাৰ নীতিয়ে ভাৰতীয় স্বাধীনতা সংগ্ৰামক গণ-আন্দোলনৰ ৰূপ দিয়ে।
- তেওঁৰ নেতৃত্বত অসহযোগ, আইন অমান্য আৰু ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনে ব্রিটিছ শাসনৰ ভিত্তি জোকাৰি দিয়ে।
- তেওঁ হিন্দু-মুছলিম ঐক্য আৰু অস্পৃশ্যতা নিৰ্মূলৰ বাবে অহৰহ কাম কৰিছিল।
উত্তৰাধিকাৰ:
- গান্ধীৰ অহিংসাৰ দৰ্শনে বিশ্বৰ বিভিন্ন স্বাধীনতা আৰু মানৱাধিকাৰ আন্দোলনক (যেনে: মাৰ্টিন লুথাৰ কিং জুনিয়ৰৰ নাগৰিক অধিকাৰ আন্দোলন) প্রভাৱিত কৰে।
- তেওঁৰ স্বদেশী আৰু স্বাৱলম্বনৰ নীতিয়ে ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক দৰ্শনক প্ৰভাৱিত কৰে।
- গান্ধীক ‘ৰাষ্ট্ৰপিতা’ হিচাপে সন্মান জনোৱা হয়।
FAQs on SEBA Class 10 Social Science History Chapter 2: মহাত্মা গান্ধী আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰাম
What is covered in SEBA Class 10 Social Science History Chapter 2: Mahatma Gandhi and Indian Freedom Struggle?
SEBA Class 10 Social Science History Chapter 2 covers Mahatma Gandhi’s role in India’s freedom struggle, including his philosophy of Satyagraha and Ahimsa, key movements like Non-Cooperation, Civil Disobedience, and Quit India Movement, and significant events like Jallianwala Bagh, Dandi Salt March, and the formation of the Indian National Army. These notes in Assamese Medium are designed for HSLC 2026 preparation.
মহাত্মা গান্ধীৰ সত্যাগ্রহৰ ধাৰণা কি আছিল?
সত্যাগ্রহ হৈছে ‘সত্য’ আৰু ‘আগ্রহ’ৰ সংমিশ্ৰণ, য’ত অহিংস পদ্ধতিৰে অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে প্রতিবাদ কৰা হয়। গান্ধীয়ে এই ধাৰণা দক্ষিণ আফ্ৰিকাত বর্ণবাদৰ বিৰুদ্ধে প্রৱৰ্তন কৰিছিল আৰু ভাৰতত চম্পাৰণ, খেড়া আৰু আইন অমান্য আন্দোলনত ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
জালিয়ানৱালাবাগ হত্যাকাণ্ডৰ প্ৰভাৱ কি আছিল?
১৯১৯ চনৰ ১৩ এপ্রিলত জালিয়ানৱালাবাগত জেনেৰেল ডায়াৰৰ নিৰ্দেশত নিৰস্ত্র জনতাৰ ওপৰত গুলীচালনাৰ ফলত শ শ লোকৰ মৃত্যু হয়। ইয়াৰ ফলত দেশজুৰি ব্রিটিছৰ বিৰুদ্ধে ক্ষোভৰ সৃষ্টি হয়, ৰবীন্দ্রনাথে ‘নাইট’ উপাধি ত্যাগ কৰে, আৰু জাতীয় আন্দোলন তীব্রতৰ হয়।
ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ তাৎপৰ্য কি আছিল?
১৯৪২ চনৰ ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনত গান্ধীৰ ‘কৰিম কিম্বা মৰিম’ ধ্বনিৰ প্রেৰণাত জনসাধাৰণে স্বতঃস্ফূৰ্তভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰে। ই ব্রিটিছৰ বিৰুদ্ধে স্বাধীনতাৰ দাবী তীব্র কৰে আৰু ক্ষমতা হস্তান্তৰৰ পথ মুকলি কৰে।
What are the benefits of studying SEBA Class 10 Social Science History Chapter 2: Mahatma Gandhi and Indian Freedom Struggle?
Studying SEBA Class 10 History Chapter 2 offers multiple benefits:
- Understanding Leadership: Learn about Mahatma Gandhi’s leadership and philosophy of Satyagraha and Ahimsa.
- Exam Preparation: Comprehensive notes and FAQs prepare students for HSLC 2026.
- Historical Insight: Gain knowledge of key events like Non-Cooperation, Civil Disobedience, and Quit India Movement.
- Nationalism Awareness: Understand the rise of Indian nationalism and its impact.
- Critical Thinking: Develop analytical skills through studying Gandhi’s strategies and their outcomes.
