SEBA Class 10 Science Chapter 14 Notes: Sources of Energy | শক্তিৰ উৎস

✦ শক্তিৰ পৰিচয় (Introduction to Energy)

শক্তি বিভিন্ন ৰূপত থাকে আৰু ইয়াক এটা ৰূপৰ পৰা আন ৰূপলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পাৰি। শক্তি হৈছে কাৰ্য সম্পাদনৰ ক্ষমতা।

শক্তিৰ প্ৰয়োজন (Need for Energy)

• খাদ্য প্ৰস্তুত কৰিবলৈ
• পোহৰৰ বাবে
• পৰিবহনৰ বাবে
• মেচিন চলাবলৈ
• উদ্যোগ আৰু কৃষিকাৰ্যৰ বাবে
• দৈহিক কাম কৰিবলৈ

শক্তিৰ ভাল উৎসৰ গুণ (Characteristics of a Good Energy Source)

• প্ৰতি একক আয়তন বা ভৰৰ বিনিময়ত সৰহ পৰিমাণৰ কাৰ্য সম্পাদন কৰে।
• সহজেই উপলব্ধ।
• সঞ্চয় আৰু পৰিবহন সহজসাধ্য।
• মিতব্যয়ী; ই সম্ভৱতঃ শক্তিৰ উৎসৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ ধৰ্ম।

ইন্ধন (Fuel)

• যিবোৰ পদাৰ্থ জ্বলাই তাপশক্তি উৎপন্ন কৰা হয়।
• উদাহৰণ: কাঠ, কয়লা, এলপিজি, কেৰাচিন।
• ভাল ইন্ধনৰ বৈশিষ্ট্য:
• প্ৰতি একক আয়তন বা ভৰৰ বিনিময়ত সৰহ পৰিমাণৰ কাৰ্য সম্পাদন কৰে।
• সহজেই উপলব্ধ।
• সঞ্চয় আৰু পৰিবহন সহজসাধ্য।
• মিতব্যয়ী।

✦ নবীকৰণযোগ্য শক্তি (Renewable Energy)

যিবোৰ শক্তিৰ উৎস অবিৰতভাৱে উৎপন্ন হৈ থাকে, অৰ্থাৎ ই কেতিয়াও শেষ নহয় অথবা পুনৰাই ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি তাকেই নবীকৰণযোগ্য শক্তি বোলা হয়।

নবীকৰণযোগ্য শক্তিৰ উৎসসমূহ (Sources of Renewable Energy)

• সৌৰ শক্তি (Solar Energy)
• বতাহ শক্তি (Wind Energy)
• জল শক্তি (Hydro Energy)
• ভূ-তাপীয় শক্তি (Geothermal Energy)
• মহাসাগৰীয় শক্তি (Oceanic Energy)
• জীৱভৰ (Biomass)

নবীকৰণযোগ্য শক্তিৰ লাভজনক দিশসমূহ (Advantages of Renewable Energy)

• পৃথিৱী থকালৈ এই উৎসসমূহ উপলব্ধ হৈ থাকিব।
• এই উৎসসমূহ প্ৰাকৃতিকভাৱে বিনামূল্যত উপলব্ধ।
• ই পৰিৱেশ প্ৰদূষিত নকৰে।

✦ অনবীকৰণযোগ্য শক্তি (Non-Renewable Energy)

যিবোৰ শক্তিৰ উৎস অবিৰতভাৱে উৎপন্ন নহয় আৰু এবাৰ ব্যৱহাৰ কৰাৰ পাছত পুনৰাই ঘূৰাই পোৱা নাযায় তাকে অনবীকৰণযোগ্য শক্তি বোলে।

অনবীকৰণযোগ্য শক্তিৰ উৎসসমূহ (Sources of Non-Renewable Energy)

• কয়লা (Coal)
• তেল (Oil)
• প্ৰাকৃতিক গেছ (Natural Gas)

অনবীকৰণযোগ্য শক্তিৰ অসুবিধাসমূহ (Disadvantages of Non-Renewable Energy)

• অধিক পৰিমাণে ব্যৱহাৰৰ ফলত এই উৎসসমূহ দ্ৰুতহাৰত শেষ হৈ গৈ আছে।
• এই উৎসসমূহ নতুনকৈ অৱিষ্কাৰ কৰাটো কঠিন।
• এই উৎসসমূহেই পৰিৱেশ প্ৰদূষণৰ প্ৰধান কাৰণ।

✦ পৰম্পৰাগত শক্তিৰ উৎস (Traditional Energy Sources)

জীৱাশ্মজাত ইন্ধন (Fossil Fuels)

• জীৱাশ্মজাত ইন্ধনৰ উদাহৰণ: কয়লা, পেট্ৰ’লিয়াম।
• এইবোৰ অনবীকৰণযোগ্য শক্তিৰ উৎস।
• ইয়াৰ গঠনৰ বাবে কোটি কোটি বছৰৰ প্ৰয়োজন হয়।
• ই অতি সীমিত পৰিমাণত উপলব্ধ।
• বিশ্বৰ সংৰক্ষিত কয়লাত ভাৰতৰ প্ৰায় ৬% অংশ আছে, যি বৰ্তমানৰ ব্যৱহাৰৰ হাৰত ২৫০ বছৰৰ পাছত শেষ হ'ব বুলি ঠাৱৰ কৰিছে।

জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ ফলত হোৱা প্ৰদূষণ (Pollution from Fossil Fuels)

• কাৰ্বন, নাইট্ৰ’জেন আৰু ছালফাৰৰ অক্সাইডসমূহ আম্লিক প্ৰকৃতিৰ আৰু ইয়াৰ ফলত এচিড বৰষুণৰ সৃষ্টি হয়।
• ই জল আৰু স্থলসম্পদসমূহৰ যথেষ্ট ক্ষতি কৰে।
• বায়ুমণ্ডলত বৃহৎ পৰিমাণৰ CO₂ উৎপন্ন কৰে, ফলত সেউজ গৃহ প্ৰভাৱে বায়ুমণ্ডলৰ উষ্ণতা বৃদ্ধি কৰিছে।

জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ ফলত হোৱা প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণ (Controlling Pollution from Fossil Fuels)

• দহন প্ৰক্ৰিয়াৰ দক্ষতা বৃদ্ধি কৰা।
• জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ ব্যৱহাৰ লাঘৱ কৰি বিকল্প ব্যৱস্থাৰ অনুসন্ধান কৰা (যেনে - বিদ্যুৎ চালিত পৰিবহন ব্যৱস্থা)।