SEBA Class 10 Science Chapter 11 Notes: The Human Eye and the Colourful World | মানুহৰ চকু আৰু বৰ্ণিল পৃথিৱী

✦ পৰিচয় (Introduction)

এই অধ্যায়ত আমি মানুহৰ চকুৰ গঠন, কাৰ্যপ্ৰণালী আৰু দৃষ্টিৰ ত্ৰুটিৰ প্ৰতিকাৰৰ বিষয়ে পঢ়িম। লগতে পোহৰৰ প্ৰতিসৰণ, বিচ্ছুৰণ আৰু বিক্ষেপণৰ ফলত প্ৰকৃতিত দেখা ৰামধেনু, আকাশৰ নীলা ৰং আৰু সূৰ্যোদয়-সূৰ্যাস্তৰ সময়ত সূৰ্যৰ ৰঙা ৰঙৰ কাৰণৰ বিষয়েও আলোচনা কৰিম।

✦ মানুহৰ চকু (The Human Eye)

মানুহৰ চকু আমাৰ এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ইন্দ্ৰিয়। ই আমাক আমাৰ চাৰিওফালৰ সুন্দৰ আৰু বৰ্ণিল জগতখন দেখুৱায়।

✦ মানুহৰ চকুৰ গঠন (Structure of the Human Eye)

মানুহৰ চকু এটা কেমেৰাৰ দৰে। ইয়াৰ মুখ্য অংশসমূহ:

• কৰ্ণিয়া (Cornea): চকুৰ সন্মুখৰ স্বচ্ছ অংশ। পোহৰ সোমায় আৰু প্ৰতিসৰণ ঘটায়।
• চকুৰ মণি (Pupil): কৰ্ণিয়াৰ পিছফালে থকা সৰু ফুটা। পোহৰৰ পৰিমাণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
• চকুৰ পতা (Iris): মণিৰ চাৰিওফালে থকা ৰঙীন অংশ। মণিৰ আকাৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
• চকুৰ লেন্স (Lens): স্বচ্ছ অংশ। পোহৰ ফ’কাছ কৰি অক্ষিপটত প্ৰতিবিম্ব গঠন কৰে।
• অক্ষিপট (Retina): পিছফালে থকা পোহৰ সংবেদী পৰ্দা। পোহৰক বৈদ্যুতিক সংকেতলৈ ৰূপান্তৰ কৰে।
• নেত্ৰ-স্নায়ু (Optic Nerve): সংকেত মগজুলৈ প্ৰেৰণ কৰে।
• চিলিয়াৰী পেশী (Ciliary Muscles): লেন্সৰ ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য সলনি কৰে।
• নেত্ৰমেদ (Vitreous Humour): চকুৰ লেন্স আৰু অক্ষিপটৰ মাজত থকা জেলীৰ দৰে পদাৰ্থ। ই চকুৰ আকৃতি বৰ্তাই ৰাখে।

✦ মানুহৰ চকুৰ কাৰ্যপ্ৰণালী (Working of the Human Eye)

• পোহৰ কৰ্ণিয়াৰ মাজেৰে চকুত সোমায় আৰু প্ৰতিসৰণ ঘটে।
• চকুৰ মণিৰ মাজেৰে পোহৰ লেন্সলৈ যায়। চকুৰ পতাই পোহৰৰ পৰিমাণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
• লেন্সে পোহৰক ফ’কাছ কৰি অক্ষিপটত স্পষ্ট, সৎ আৰু ওলোটা প্ৰতিবিম্ব গঠন কৰে।
• অক্ষিপটৰ পোহৰ সংবেদী কোষবোৰে পোহৰক বৈদ্যুতিক সংকেতলৈ ৰূপান্তৰ কৰে।
• নেত্ৰ-স্নায়ুৰ জৰিয়তে এই সংকেত মগজুলৈ যায়। মগজুৱে সংকেত বিশ্লেষণ কৰি আমাক বস্তু দেখুৱায়।

✦ উপযোজন ক্ষমতা (Power of Accommodation)

চকুৰ লেন্সে ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য সলনি কৰি ওচৰৰ আৰু দূৰৰ বস্তু স্পষ্টকৈ দেখাৰ ক্ষমতাক উপযোজন ক্ষমতা বোলে।

• দূৰৰ বস্তু দেখোঁতে: চিলিয়াৰী পেশী শিথিল হয়, লেন্স ক্ষীণ হয় আৰু ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য বাঢ়ে। ফলত দূৰৰ বস্তু স্পষ্টকৈ দেখা যায়।
• ওচৰৰ বস্তু দেখোঁতে: চিলিয়াৰী পেশী সংকোচন হয়, লেন্সৰ বক্ৰতা বাঢ়ে আৰু ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য কমে। ফলত ওচৰৰ বস্তু স্পষ্টকৈ দেখা যায়।

✦ গুৰুত্বপূৰ্ণ সংজ্ঞা

স্পষ্ট দৃষ্টিৰ ন্যূনতম দূৰত্ব (Least Distance of Distinct Vision)

• চকুৰ পৰা যি ন্যূনতম দূৰত্বত বস্তু এটা স্পষ্টকৈ দেখা যায়, তাক স্পষ্ট দৃষ্টিৰ ন্যূনতম দূৰত্ব বা নিকট বিন্দু (Near Point) বোলা হয়। সুস্থ চকুৰ বাবে এই দূৰত্ব ২৫ চে.মি.।

দূৰ বিন্দু (Far Point)

• চকুৰে স্পষ্টকৈ দেখা আটাইতকৈ দূৰৰ বিন্দু। সুস্থ চকুৰ বাবে দূৰ বিন্দু অসীমত থাকে।

দৃষ্টিৰ পৰিসৰ (Range of Vision)

• সুস্থ চকুৱে ২৫ চে.মি.ৰ পৰা অসীম দূৰত্বলৈ বস্তু স্পষ্টকৈ দেখা পায়।

✦ ছানি পৰা (Cataract)

• বয়স বাঢ়িলে কেতিয়াবা চকুৰ লেন্স অস্পষ্ট হৈ যায়। এই অৱস্থাক ছানি পৰা বোলে।
• ইয়াৰ ফলত দৃষ্টিশক্তি আংশিক বা সম্পূৰ্ণৰূপে হেৰায়। অস্ত্ৰোপচাৰৰ দ্বাৰা এই সমস্যা সমাধান কৰিব পাৰি।