SEBA Class 10 Science Chapter 1 Questions Answers | ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া আৰু সমীকৰণ | Chemical Reactions and Equations in Assamese

Chapter 1 ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া আৰু সমীকৰণ Q&A

প্রশ্নাৱলী (পৃষ্ঠা ৬)

উত্তৰ: মেগনেছিয়ামৰ ফিটাৰ পৃষ্ঠভাগত বায়ুৰ জলীয় বাষ্পৰ সংস্পৰ্শত মেগনেছিয়াম অক্সাইডৰ এক স্তৰ গঠন হয়। এই স্তৰে মেগনেছিয়ামক বায়ুৰ অক্সিজেনৰ সৈতে পোনপটীয়াকৈ বিক্রিয়া কৰাত বাধা দিয়ে। সেয়েহে দহনৰ আগতে ফিটাডাল পৰিষ্কাৰ কৰি এই স্তৰটো আঁতৰাই দিয়া হয়, যাতে মেগনেছিয়ামে অক্সিজেনৰ সৈতে সহজে বিক্রিয়া কৰি জ্বলি উঠিব পাৰে।

(i) হাইড্র’জেন + ক্ল’ৰিন → হাইড্র’জেন ক্ল’ৰাইড

উত্তৰ: H₂(g) + Cl₂(g) → 2HCl(g)

(ii) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইড + এলুমিনিয়াম ছালফেট → বেৰিয়াম ছালফেট + এলুমিনিয়াম ক্ল’ৰাইড

উত্তৰ: 3BaCl₂(aq) + Al₂(SO₄)₃(aq) → 3BaSO₄(s) + 2AlCl₃(aq)

(iii) ছ’ডিয়াম + পানী → ছ’ডিয়াম হাইড্র’ক্সাইড + হাইড্র’জেন

উত্তৰ: 2Na(s) + 2H₂O(l) → 2NaOH(aq) + H₂(g)

(i) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইড আৰু ছ’ডিয়াম ছালফেটৰ জলীয় দ্রৱৰ মাজত বিক্রিয়া ঘটি অদ্রাব্য বেৰিয়াম ছালফেট আৰু ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইডৰ দ্রৱ প্রস্তুত হয়।

উত্তৰ: BaCl₂(aq) + Na₂SO₄(aq) → BaSO₄(s) + 2NaCl(aq)

(ii) ছ’ডিয়াম হাইড্র’ক্সাইডৰ দ্রৱ (পানীত) হাইড্র’ক্ল’ৰিক এছিডৰ দ্রৱ (পানীত) ৰে সৈতে বিক্রিয়া কৰি ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইডৰ দ্রৱ আৰু পানী উৎপন্ন কৰে।

উত্তৰ: NaOH(aq) + HCl(aq) → NaCl(aq) + H₂O(l)

প্রশ্নাৱলী (পৃষ্ঠা ১০)

(i) পদাৰ্থ ‘X’ ৰ নাম আৰু সংকেত লিখা।

উত্তৰ: পদাৰ্থ ‘X’ ৰ নাম হ’ল চূণৰ গুৰি (পোৰা চূণ), আৰু ইয়াৰ সংকেত হ’ল CaO।

(ii) পানীৰে সৈতে পদাৰ্থ ‘X’ এ কৰা বিক্রিয়াটো লিখা।

উত্তৰ: CaO(s) + H₂O(l) → Ca(OH)₂(aq)

উত্তৰ: কার্যকলাপ ১.৭ ত পানীৰ বিদ্যুৎ বিশ্লেষণৰ জৰিয়তে হাইড্র’জেন আৰু অক্সিজেন গেছ সংগ্রহ কৰা হয়। পানীৰ অণুত (H₂O) দুটা হাইড্র’জেন পৰমাণু আৰু এটা অক্সিজেন পৰমাণু থাকে। সেয়েহে বিশ্লেষণৰ সময়ত হাইড্র’জেন গেছৰ পৰিমাণ অক্সিজেন গেছৰ পৰিমাণৰ দুগুণ হয়। গেছ দুটাৰ নাম হ’ল হাইড্র’জেন আৰু অক্সিজেন।

প্রশ্নাৱলী (পৃষ্ঠা ১৩)

উত্তৰ: লো ক’পাৰতকৈ অধিক সক্রিয় ধাতু। যেতিয়া লোৰ গজাল ক’পাৰ ছালফেট (CuSO₄) দ্রৱত ডুবোৱা হয়, তেতিয়া লোৱে ক’পাৰক দ্রৱৰ পৰা অপসাৰিত কৰে আৰু নিজে দ্রৱত প্রৱেশ কৰি আইৰণ ছালফেট (FeSO₄) গঠন কৰে। তেতিয়া ক’পাৰ ছালফেটৰ নীলা ৰঙৰ পৰিৱৰ্তে আইৰণ ছালফেটৰ হালধীয়া-সেউজীয়া ৰং হয়, যাৰ বাবে দ্রৱৰ ৰং সলনি হয়।

উত্তৰ: বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইড (BaCl₂) আৰু ছ’ডিয়াম ছালফেট (Na₂SO₄)ৰ জলীয় দ্রৱৰ মাজত বিক্রিয়া হৈ অদ্রৱণীয় বেৰিয়াম ছালফেট (BaSO₄) আৰু ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইড (NaCl)ৰ দ্রৱ গঠন হয়।
সমীকৰণ: BaCl₂(aq) + Na₂SO₄(aq) → BaSO₄(s) + 2NaCl(aq)

(i) 4Na(s) + O₂(g) → 2Na₂O(s)

উত্তৰ: জাৰিত পদাৰ্থ: Na (ছ’ডিয়ামে অক্সিজেনৰ সৈতে মিলিত হৈ Na₂O গঠন কৰিছে)।
বিজাৰিত পদাৰ্থ: O₂ (অক্সিজেনে ইলেকট্রন গ্রহণ কৰি বিজাৰিত হৈছে)।

(ii) CuO(s) + H₂(g) → Cu(s) + H₂O(l)

উত্তৰ: জাৰিত পদাৰ্থ: H₂ (হাইড্র’জেনে অক্সিজেনৰ সৈতে মিলিত হৈ H₂O গঠন কৰিছে)।
বিজাৰিত পদাৰ্থ: CuO (ক’পাৰ অক্সাইডৰ পৰা অক্সিজেন আঁতৰি Cu গঠন হৈছে)।

অনুশীলনী

উত্তৰ: (i) (a) আৰু (b)
ব্যাখ্যা: এই বিক্রিয়াত PbO (লেড অক্সাইড) বিজাৰিত হৈ Pb (লেড) গঠন কৰিছে, গতিকে (a) অশুদ্ধ। কার্বন (C) জাৰিত হৈ CO₂ গঠন কৰিছে, কিন্তু CO₂ জাৰিত হোৱা নাই, গতিকে (b) অশুদ্ধ। (c) আৰু (d) শুদ্ধ।

উত্তৰ: (d) এটা অপসৰণ বিক্রিয়াৰ
ব্যাখ্যা: এই বিক্রিয়াত অধিক সক্রিয় ধাতু এলুমিনিয়ামে (Al) কম সক্রিয় ধাতু লো (Fe)ক Fe₂O₃ৰ পৰা অপসাৰিত কৰিছে, যি এটা অপসৰণ বিক্রিয়াৰ বৈশিষ্ট্য।

উত্তৰ: (a) হাইড্র’জেন গেছ আৰু আইৰন ক্ল’ৰাইড উৎপন্ন হয়।
ব্যাখ্যা: লোৱে হাইড্র’ক্ল’ৰিক এছিডৰ সৈতে বিক্রিয়া কৰি আইৰন ক্ল’ৰাইড (FeCl₂) আৰু হাইড্র’জেন গেছ (H₂) উৎপন্ন কৰে। সমীকৰণ: Fe(s) + 2HCl(aq) → FeCl₂(aq) + H₂(g)

উত্তৰ: সন্তুলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ হ’ল এনে এক সমীকৰণ য’ত বিক্রিয়ক আৰু বিক্রিয়াজাত পদাৰ্থৰ প্রতিটো মৌলৰ পৰমাণুৰ সংখ্যা সমান থাকে। উদাহৰণ: H₂(g) + Cl₂(g) → 2HCl(g)।
ৰাসায়নিক সমীকৰণ সন্তুলিত কৰাৰ প্রয়োজন কাৰণ ভৰৰ নিত্যতা নিয়ম অনুসৰি, বিক্রিয়াৰ আগত আৰু পিছত ভৰ অপৰিৱৰ্তিত থকাটো বাঞ্চনীয়। সন্তুলিত সমীকৰণে এই নিয়ম পালন কৰে আৰু বিক্রিয়া এটাত সঠিক অনুপাত দেখুৱায়।

(a) হাইড্র’জেন গেছ নাইট্র’জেনৰে সৈতে লগ হৈ এম’নিয়া প্রস্তুত কৰে।

উত্তৰ: 3H₂(g) + N₂(g) → 2NH₃(g)

(b) হাইড্র’জেন ছালফাইডে বায়ুত দাহিত হৈ পানী আৰু ছালফাৰ ডাই অক্সাইড উৎপন্ন কৰে।

উত্তৰ: 2H₂S(g) + 3O₂(g) → 2H₂O(l) + 2SO₂(g)

(c) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইডে এলুমিনিয়াম ছালফেটৰে সৈতে বিক্রিয়া কৰি এলুমিনিয়াম ক্ল’ৰাইড আৰু বেৰিয়াম ছালফেটৰ অধঃক্ষেপ উৎপন্ন কৰে।

উত্তৰ: 3BaCl₂(aq) + Al₂(SO₄)₃(aq) → 2AlCl₃(aq) + 3BaSO₄(s)

(d) পটেছিয়াম ধাতুৱে পানীৰে সৈতে বিক্রিয়া কৰি পটেছিয়াম হাইড্র’ক্সাইড আৰু হাইড্র’জেন গেছ উৎপন্ন কৰে।

উত্তৰ: 2K(s) + 2H₂O(l) → 2KOH(aq) + H₂(g)

(a) HNO₃ + Ca(OH)₂ → Ca(NO₃)₂ + H₂O

উত্তৰ: 2HNO₃(aq) + Ca(OH)₂(aq) → Ca(NO₃)₂(aq) + 2H₂O(l)

(b) NaOH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + H₂O

উত্তৰ: 2NaOH(aq) + H₂SO₄(aq) → Na₂SO₄(aq) + 2H₂O(l)

(c) NaCl + AgNO₃ → AgCl + NaNO₃

উত্তৰ: NaCl(aq) + AgNO₃(aq) → AgCl(s) + NaNO₃(aq)

(d) BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + HCl

উত্তৰ: BaCl₂(aq) + H₂SO₄(aq) → BaSO₄(s) + 2HCl(aq)

(a) কেলছিয়াম হাইড্র’ক্সাইড + কার্বন-ডাই-অক্সাইড → কেলছিয়াম কার্বনেট + পানী।

উত্তৰ: Ca(OH)₂(aq) + CO₂(g) → CaCO₃(s) + H₂O(l)

(b) যিংক + ছিলভাৰ নাইট্রেট → যিংক নাইট্রেট + ছিলভাৰ।

উত্তৰ: Zn(s) + 2AgNO₃(aq) → Zn(NO₃)₂(aq) + 2Ag(s)

(c) এলুমিনিয়াম + ক’পাৰ ক্ল’ৰাইড → এলুমিনিয়াম ক্ল’ৰাইড + ক’পাৰ।

উত্তৰ: 2Al(s) + 3CuCl₂(aq) → 2AlCl₃(aq) + 3Cu(s)

(d) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইড + পটেছিয়াম ছালফেট → বেৰিয়াম ছালফেট + পটেছিয়াম ক্ল’ৰাইড।

উত্তৰ: BaCl₂(aq) + K₂SO₄(aq) → BaSO₄(s) + 2KCl(aq)

(a) পটেছিয়াম ব্র’মাইড (aq) + বেৰিয়াম আয়’ডাইড (aq) → পটেছিয়াম আয়’ডাইড (aq) + বেৰিয়াম ব্র’মাইড (s)

উত্তৰ: 2KBr(aq) + BaI₂(aq) → 2KI(aq) + BaBr₂(s)
প্রকাৰ: দ্বি-অপসৰণ বিক্রিয়া (আয়ন বিনিময়ৰ ফলত নতুন যৌগ গঠন হৈছে)।

(b) যিংক কার্বনেট (s) → যিংক অক্সাইড (s) + কার্বন ডাই অক্সাইড (g)

উত্তৰ: ZnCO₃(s) → ZnO(s) + CO₂(g)
প্রকাৰ: বিযোজন বিক্রিয়া (এটা যৌগ ভাঙি দুটা পদাৰ্থ গঠন হৈছে)।

(c) হাইড্র’জেন (g) + ক্ল’ৰিন (g) → হাইড্র’জেন ক্ল’ৰাইড (g)

উত্তৰ: H₂(g) + Cl₂(g) → 2HCl(g)
প্রকাৰ: সংযোজন বিক্রিয়া (দুটা পদাৰ্থ মিলিত হৈ এটা যৌগ গঠন হৈছে)।

(d) মেগনেছিয়াম (s) + হাইড্র’ক্ল’ৰিক এছিড (aq) → মেগনেছিয়াম ক্ল’ৰাইড (aq) + হাইড্র’জেন (g)

উত্তৰ: Mg(s) + 2HCl(aq) → MgCl₂(aq) + H₂(g)
প্রকাৰ: অপসৰণ বিক্রিয়া (মেগনেছিয়ামে হাইড্র’জেনক অপসাৰণ কৰি�ছে)।

উত্তৰ: তাপবর্জী বিক্রিয়া হ’ল এনে বিক্রিয়া য’ত তাপ শক্তি উৎপন্ন বা নির্গত হয়। অৰ্থাৎ বিক্রিয়া সংঘটিত হোৱাৰ পিছত তাপ উৎপন্ন হয়। উদাহৰণ: মিথেন গেছৰ দহন – CH₄(g) + 2O₂(g) → CO₂(g) + 2H₂O(l) + তাপ।
তাপগ্রাহী বিক্রিয়া হ’ল এনে বিক্রিয়া য’ত তাপ শক্তি শোষিত হয়। অৰ্থাৎ তাপ পোৱাৰ পাছত বিক্রিয়া সংঘটিত হয়। উদাহৰণ: নাইট্র’জেন আৰু অক্সিজেনৰ বিক্রিয়া – N₂(g) + O₂(g) + তাপ → 2NO(g)।

উত্তৰ: শ্বসন প্ৰক্রিয়াত গ্লুক’জে (C₆H₁₂O₆) অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্রিয়া কৰি কার্বন ডাই অক্সাইড, পানী আৰু তাপ শক্তি উৎপন্ন কৰে। এই তাপ শক্তিয়ে শৰীৰৰ কাৰ্যকলাপৰ বাবে শক্তি যোগান ধৰে। যিহেতু এই বিক্রিয়াত তাপ নির্গত হয়, সেয়েহে শ্বসনক তাপবর্জী বিক্রিয়া বুলি কোৱা হয়। সমীকৰণ: C₆H₁₂O₆(aq) + 6O₂(g) → 6CO₂(g) + 6H₂O(l) + তাপ।

উত্তৰ: সংযোজন বিক্রিয়াত দুটা বা ততোধিক পদাৰ্থ মিলিত হৈ এটা নতুন যৌগ গঠন কৰে, আনহাতে বিযোজন বিক্রিয়াত এটা যৌগ ভাঙি দুটা বা ততোধিক পদাৰ্থ গঠন হয়। এই কাৰণে বিযোজন বিক্রিয়া সংযোজন বিক্রিয়াৰ বিপৰীত।
সংযোজন বিক্রিয়া: 2H₂(g) + O₂(g) → 2H₂O(l)
বিযোজন বিক্রিয়া: 2H₂O(l) → 2H₂(g) + O₂(g)

উত্তৰ: তাপ: CaCO₃(s) → CaO(s) + CO₂(g)
পোহৰ: 2AgCl(s) → 2Ag(s) + Cl₂(g)
বিদ্যুৎ: 2H₂O(l) → 2H₂(g) + O₂(g)

উত্তৰ: অপসৰণ বিক্রিয়াত অধিক সক্রিয় মৌল এটাই কম সক্রিয় মৌলক তাৰ যৌগৰ পৰা অপসাৰিত কৰে। দ্বি-অপসৰণ বিক্রিয়াত দুটা যৌগৰ আয়নৰ বিনিময় হৈ নতুন যৌগ গঠন হয়।
অপসৰণ: Zn(s) + CuSO₄(aq) → ZnSO₄(aq) + Cu(s)
দ্বি-অপসৰণ: NaCl(aq) + AgNO₃(aq) → AgCl(s) + NaNO₃(aq)

উত্তৰ: Cu(s) + 2AgNO₃(aq) → Cu(NO₃)₂(aq) + 2Ag(s)

উত্তৰ: অধঃক্ষেপণ বিক্রিয়া হ’ল এনে বিক্রিয়া য’ত দুটা জলীয় দ্রৱৰ বিক্রিয়াৰ ফলত অদ্রৱণীয় কঠিন পদাৰ্থ (অধঃক্ষেপ) গঠন হয়। উদাহৰণ: ছিলভাৰ নাইট্রেট (AgNO₃) আৰু ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইড (NaCl)ৰ জলীয় দ্রৱৰ বিক্রিয়াত ছিলভাৰ ক্ল’ৰাইড (AgCl)ৰ বগা অধঃক্ষেপ গঠন হয়।
সমীকৰণ: AgNO₃(aq) + NaCl(aq) → AgCl(s) + NaNO₃(aq)

(a) জাৰণ

উত্তৰ: জাৰণ হ’ল এনে প্ৰক্রিয়া য’ত কোনো মৌল বা পদাৰ্থই অক্সিজেন লাভ কৰে।
উদাহৰণ: (i) 2Mg(s) + O₂(g) → 2MgO(s)
(ii) C(s) + O₂(g) → CO₂(g)

(b) বিজাৰণ

উত্তৰ: বিজাৰণ হ’ল এনে প্ৰক্রিয়া য’ত কোনো পদাৰ্থই অক্সিজেন হেৰুৱায়।
উদাহৰণ: (i) CuO(s) + H₂(g) → Cu(s) + H₂O(l)
(ii) ZnO(s) + C(s) → Zn(s) + CO(g)

উত্তৰ: মৌল ‘X’ হ’ল ক’পাৰ (Cu), আৰু ক’লা ৰঙৰ যৌগটো হ’ল ক’পাৰ অক্সাইড (CuO)।
সমীকৰণ: 2Cu(s) + O₂(g) → 2CuO(s)

উত্তৰ: লোৰ বস্তুৱে বায়ুৰ জলীয় বাষ্প আৰু অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্রিয়া কৰি মামৰ (Fe₂O₃•nH₂O) গঠন কৰে, যিয়ে লোক ক্ষয় ঘটায়। গতিকে লোত ৰঙৰ প্রলেপ দিলে বায়ু আৰু জলীয় বাষ্পৰ সংস্পৰ্শৰ পৰা ইয়াক ৰক্ষা কৰিব পাৰি, ফলত মামৰে ধৰাৰ পৰা বাচি থাকে আৰু বস্তুটো দীৰ্ঘদিন টিকে থাকে।

উত্তৰ: তেল আৰু চৰ্বিযুক্ত খাদ্য বায়ুৰ অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্রিয়া কৰি জাৰিত হয়, যাৰ ফলত দুৰ্গন্ধ আৰু বেয়া সোৱাদযুক্ত হয়। নাইট্র’জেন এটা নিষ্ক্রিয় গেছ যিয়ে জাৰণ ৰোধ কৰে। সেয়েহে নাইট্র’জেনৰ পৰিৱেশত খাদ্যবস্তু পেকেটত ভৰোৱা হয়, যাতে খাদ্যবস্তু দীৰ্ঘদিন ধৰি সতেজ হৈ থাকে।

(a) ক্ষয়ীভৱন

উত্তৰ: ক্ষয়ীভৱন হ’ল ধাতুৱে বায়ুৰ জলীয় বাষ্প, অক্সিজেন বা এছিডৰ সৈতে কৰা বিক্রিয়াৰ ফলত ক্ষয় হোৱা পৰিঘটনা। উদাহৰণ: লোত মামৰে (Fe₂O₃•nH₂O) ধৰা।

(b) চৰ্বিৰ দুৰ্গন্ধিতা

উত্তৰ: তেল বা চৰ্বিযুক্ত খাদ্য বায়ুৰ অক্সিজেনৰ সৈতে জাৰিত হৈ দুৰ্গন্ধ আৰু বেয়া সোৱাদযুক্ত হয় । এই পৰিঘটনাক চৰ্বীৰ দুৰ্গন্ধিতা বোলে । উদাহৰণ: মাখন বেছি দিন ৰাখিলে দুৰ্গন্ধযুক্ত হয়।

উত্তৰ: জাৰণ-বিজাৰণ বিক্রিয়া হ’ল এনে বিক্রিয়া য’ত এটা পদাৰ্থৰ জাৰণ (ইলেক্ট্রন হেৰুৱাই) ঘটিলে আনটো পদাৰ্থৰ একে সময়তে বিজাৰণ (ইলেক্ট্ৰন লাভ কৰে) ঘটে।
উদাহৰণ: CuO(s) + H₂(g) → Cu(s) + H₂O(l)
ইয়াত CuO বিজাৰিত হৈ Cu আৰু H₂ জাৰিত হৈ H₂O হয়।

কার্যকলাপ