Question Answers Chapter 5: মৌলৰ পৰ্যাবৃত্ত শ্রেণীবিভাজন

প্ৰশ্নাৱলী (Page 81)

উত্তৰ: নিউলেণ্ডছৰ অষ্টকৰ স্তম্ভবোৰত ড'বাৰেইনাৰৰ ট্রায়াড সম্পূর্ণভাৱে উপস্থিত নাছিল।

তুলনা:

• ড'বাৰেইনাৰৰ ট্রায়াড: তিনিটা মৌলৰ গোট, য'ত মাজৰ মৌলৰ পাৰমাণৱিক ভৰ আন দুটাৰ গড় মানৰ সমান। উদাহৰণ: Li, Na, K।
• নিউলেণ্ডছৰ অষ্টক: মৌলবোৰক পাৰমাণৱিক ভৰৰ বৰ্দ্ধিত ক্ৰমত সজাওতে, প্ৰতি অষ্টম মৌলৰ ধৰ্ম প্ৰথমটোৰ সৈতে মিলিছিল। উদাহৰণ: Li আৰু Naৰ ধৰ্ম একে।

বিচাৰ: নিউলেণ্ডছৰ অষ্টকত ড'বাৰেইনাৰৰ ট্রায়াডৰ কিছু মৌল (যেনে Li, Na) অন্তৰ্ভুক্ত আছিল, কিন্তু অষ্টকৰ গঠনত সম্পূর্ণ ট্রায়াডৰ গোট নাছিল। নিউলেণ্ডছৰ সজ্জা অষ্টম মৌলৰ পুনৰাবৃত্তিৰ ওপৰত আছিল, ট্রায়াডৰ তিনিটা মৌলৰ নীতিৰ ওপৰত নহয়।

উত্তৰ: ড'বাৰেইনাৰৰ শ্রেণীবিভাজনৰ সীমাবদ্ধতা:

• মাত্ৰ তিনিটা ট্রায়াড প্ৰস্তুত কৰিব পাৰিছিল (যেনে Li-Na-K, Ca-Sr-Ba, Cl-Br-I)।
• সকলো মৌলক ট্রায়াডত অন্তৰ্ভূক্ত কৰিব পৰা নাছিল।
• নতুন মৌল আৱিষ্কাৰৰ পাছত ট্রায়াডৰ নীতি প্ৰযোজ্য নহ'ল।

উত্তৰ: নিউলেণ্ডছৰ অষ্টক সূত্রৰ সীমাবদ্ধতা:

• কেবল কেলচিয়ামলৈকে প্ৰযোজ্য: কেলচিয়াম (Ca) ৰ পিছত অষ্টক নীতি অনুসৰি মৌলৰ ধৰ্ম পুনৰাবৃত্তি নহ'ল।
• মাত্ৰ ৫৬ টা মৌল গণ্য কৰিছিল: নতুন মৌল আৱিষ্কাৰ হোৱাৰ লগে লগে অষ্টক নীতি প্ৰযোজ্য নোহোৱা হৈ পৰিল।
• একেটা স্থানত একাধিক মৌল: ক'বাল্ট (Co) আৰু নিকেল (Ni) ক একেটা স্থানত ৰখা হৈছিল, যদিও তেওঁলোকৰ ধৰ্ম পৃথক।
• অনুপযুক্ত স্থানবিন্যাস: আইৰণ (Fe) ৰ ধৰ্ম Co আৰু Ni ৰ লগত মিল থাকিলেও, তাক পৃথক স্থানত ৰখা হৈছিল।

প্ৰশ্নাৱলী (Page 85)

উত্তৰ: মেণ্ডেলিভৰ তালিকাৰ ভিত্তিত মৌলৰ যোজ্যতা ব্যৱহাৰ কৰি অক্সাইডৰ সংকেত:

মৌল	বৰ্গ	যোজ্যতা	অক্সাইডৰ সংকেত
K (পটেছিয়াম)	১	১	K₂O
C (কাৰ্বন)	১৪	৪	CO₂
Al (এলুমিনিয়াম)	১৩	৩	Al₂O₃
Si (ছিলিকন)	১৪	৪	SiO₂
Ba (বেৰিয়াম)	২	২	BaO

উত্তৰ: গেলিয়ামৰ উপৰিও মেণ্ডেলিভে তলত দিয়া মৌলৰ বাবে ঠাই বাখি থৈ গৈছিল:

• স্কেণ্ডিয়াম (একা-ব'ৰন)
• জাৰ্মেনিয়াম (একা-ছিলিকন)

উত্তৰ: মেণ্ডেলিভে পৰ্য্যাবৃত্ত তালিকা প্ৰস্তুত কৰোঁতে মানি চলা নীতি:

• মৌলবোৰক পাৰমাণৱিক ভৰৰ বৰ্দ্ধিত ক্ৰমত সজোৱা।
• একে ধৰণৰ ৰাসায়নিক ধৰ্ম থকা মৌলবোৰক একে বৰ্গত ৰখা।
• মৌলৰ অক্সিজেন আৰু হাইড্ৰ'জেনৰ সৈতে গঠিত যৌগৰ সংকেতৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া (যেনে H₂O, CaO)।
• নতুন মৌলৰ বাবে খালি ঠাই এৰি থোৱা।

উত্তৰ: সম্ভ্রান্ত গেছবোৰক সুকীয়া বৰ্গত (১৮ নং বৰ্গ) স্থান দিয়াৰ কাৰণ:

• ইহঁত ৰাসায়নিকভাৱে নিষ্ক্ৰিয় (বিক্ৰিয়াত অংশ নলয়)।
• ইহঁতৰ বহিৰ্খোলত পৰিপূৰ্ণ ইলেক্ট্ৰন থাকে (হিলিয়ামৰ ২টা, বাকীবোৰৰ ৮টা)।
• ইহঁতৰ যোজ্যতা শূন্য, আয়নীকৰণ শক্তি অতি উচ্চ, আৰু ইলেক্ট্ৰন আসক্তি শূন্য।

প্ৰশ্নাৱলী (Page 90)

উত্তৰ: আধুনিক পৰ্য্যাবৃত্ত তালিকাই মেণ্ডেলিভৰ তালিকাৰ আঁসোৱাহবোৰ এনেদৰে দূৰ কৰিছে:

• হাইড্ৰ'জেনৰ স্থান: মেণ্ডেলিভৰ তালিকাত হাইড্ৰ'জেনৰ স্থান নিৰ্দিষ্ট নাছিল; আধুনিক তালিকাত পাৰমাণৱিক সংখ্যাৰ ভিত্তিত ১ নং বৰ্গত স্থান দিয়া হৈছে।
• সমস্থানিক: মেণ্ডেলিভৰ তালিকাত সমস্থানিকৰ বাবে স্থান নাছিল; আধুনিক তালিকাত পাৰমাণৱিক সংখ্যাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি সমস্থানিকক নিৰ্দিষ্ট স্থানত ৰখা হৈছে।
• পাৰমাণৱিক ভৰৰ অসুস্থিৰতা: মেণ্ডেলিভে পাৰমাণৱিক ভৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিল, য'ত কিছু অসুস্থিৰতা আছিল (যেনে Co আৰু Ni); আধুনিক তালিকাত পাৰমাণৱিক সংখ্যাৰ ভিত্তিত সঠিক স্থান নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে।

উত্তৰ: মেগনেছিয়ামৰ দৰে ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া দেখুৱাব বুলি ভবা মৌল:

• বেৰিয়াম (Ba)
• কেলচিয়াম (Ca)

ভিত্তি: মেগনেছিয়াম (Mg) ২ নং বৰ্গৰ ক্ষাৰকীয় মৃত্তিকা ধাতু। একে বৰ্গৰ Ba আৰু Caৰ যোজ্যতা ২ আৰু একে ধৰণৰ ৰাসায়নিক ধৰ্ম (যেনে অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া, পানীৰ সৈতে হাইড্ৰক্সাইড গঠন কৰে)।

উত্তৰ:

প্ৰশ্ন	উত্তৰ
(a) বহিৰতম কক্ষত এটাকৈ ইলেকট্ৰন থকা তিনিটা মৌল:	লিথিয়াম (Li), ছডিয়াম (Na), পটেছিয়াম (K)
(b) বহিৰতম কক্ষত দুটাকৈ ইলেকট্ৰন থকা দুটা মৌল:	মেগনেছিয়াম (Mg), কেলচিয়াম (Ca)
(c) পৰিপূৰ্ণ বহিৰতম কক্ষ থকা তিনিটা মৌল:	হিলিয়াম (He), নিয়ন (Ne), আৰ্গন (Ar)

উত্তৰ: হয়, লিথিয়াম (Li), ছডিয়াম (Na), আৰু পটেছিয়াম (K)ৰ পৰমাণুৰ সাদৃশ্য আছে:

• ইহঁতৰ বহিৰতম কক্ষত এটাকৈ ইলেকট্ৰন থাকে (ইলেকট্ৰনীয় বিন্যাস: Li: 2,1; Na: 2,8,1; K: 2,8,8,1)।
• ইহঁত ১ নং বৰ্গৰ ক্ষাৰ ধাতু, যোজ্যতা ১।
• ইহঁতে সহজে ইলেকট্ৰন হেৰুৱাই ধনাত্মক আয়ন গঠন কৰে।

উত্তৰ: হিলিয়াম (He) আৰু নিয়ন (Ne)ৰ পৰমাণুৰ মিল:

• ইহঁতৰ বহিৰতম কক্ষ পৰিপূৰ্ণ (He: 2টা ইলেকট্ৰন; Ne: 8টা ইলেকট্ৰন)।
• ইহঁত ১৮ নং বৰ্গৰ সম্ভ্রান্ত গেছ, ৰাসায়নিকভাৱে নিষ্ক্ৰিয়।
• ইহঁতৰ যোজ্যতা শূন্য আৰু আয়নীকৰণ শক্তি উচ্চ।

উত্তৰ: প্ৰথম দহোটা মৌল: H, He, Li, Be, B, C, N, O, F, Ne।
ধাতু: লিথিয়াম (Li), বেৰিলিয়াম (Be)।

উত্তৰ: আটাইতকৈ ধাতৱধৰ্মী: গেলিয়াম (Ga)।

কাৰণ:

• পৰ্য্যাবৃত্ত তালিকাত বাওঁফালৰ মৌল আৰু বৰ্গৰ তলৰ মৌলৰ ধাতৱীয় ধৰ্ম বেছি।
• Ga (বৰ্গ ১৩, পৰ্যায় ৪) আন মৌলৰ তুলনাত বৰ্গৰ তলত আৰু বাওঁফালে অৱস্থিত।
• Be (বৰ্গ ২) ধাতু হ'লেও পৰ্যায় ২ত থকাৰ বাবে Gaৰ তুলনাত কম ধাতৱধৰ্মী।

অনুশীলনী

উত্তৰ: শুদ্ধ নহয়: (c) পৰমাণুবোৰে সিহঁতৰ যোজক ইলেকট্ৰন অধিক সহজে হেৰুৱায়।

কাৰণ: পৰ্যায়ত বাওঁফালৰ পৰা সোঁফাললৈ যাওঁতে নিউক্লীয় আধান বাঢ়ে, ফলত ইলেকট্ৰন হেৰুৱাৰ প্ৰৱণতা কমে।

উত্তৰ: (a) Na

কাৰণ:

• XCl সংকেতৰ ক্ল'ৰাইড গঠন কৰে, অৰ্থাৎ X-ৰ যোজ্যতা ১।
• উচ্চ গলনাংকৰ বাবে ই আয়নীয় যৌগ, যিটো ধাতুৰ বৈশিষ্ট্য।
• Na (বৰ্গ ১, যোজ্যতা ১)ৰ সৈতে X-ৰ ধৰ্ম মিলে।

উত্তৰ:

প্ৰশ্ন	উত্তৰ
(a) ইলেকট্ৰনপূৰ্ণ দুটা কক্ষ?	নিয়ন (Ne): 2, 8 (দুটা কক্ষ পৰিপূৰ্ণ)
(b) 2, 8, 2 ইলেকট্ৰনীয় বিন্যাস?	মেগনেছিয়াম (Mg): 2, 8, 2
(c) যোজক কক্ষত চাৰিটা ইলেকট্ৰনৰ সৈতে মুঠ তিনিটা কক্ষ?	ছিলিকন (Si): 2, 8, 4 (তিনিটা কক্ষ, যোজক কক্ষত ৪টা ইলেকট্ৰন)
(d) যোজক কক্ষত তিনিটা ইলেকট্ৰনৰ সৈতে মুঠ দুটা কক্ষ?	ব'ৰন (B): 2, 3 (দুটা কক্ষ, যোজক কক্ষত ৩টা ইলেকট্ৰন)
(e) দ্বিতীয় কক্ষত প্ৰথম কক্ষৰ দুগুণ ইলেকট্ৰন?	কাৰ্বন (C): 2, 4 (প্ৰথম কক্ষ: ২, দ্বিতীয় কক্ষ: ৪, দুগুণ)

উত্তৰ: ব'ৰন (B) ১৩ নং বৰ্গত। একে বৰ্গৰ মৌল (Al, Ga, In, Tl)ৰ সাধাৰণ ধৰ্ম:

• বহিৰতম কক্ষত ৩টা ইলেকট্ৰন থাকে।
• যোজ্যতা ৩।
• ধাতৱ ধৰ্ম বিশিষ্ট (B ধাতুকল্প, বাকী ধাতু)।
• অক্সাইড গঠন কৰে (যেনে B₂O₃, Al₂O₃)।

উত্তৰ: ফ্লু'ৰিন (F) ১৭ নং বৰ্গত। একে বৰ্গৰ মৌল (Cl, Br, I, At)ৰ সাধাৰণ ধৰ্ম:

• বহিৰতম কক্ষত ৭টা ইলেকট্ৰন।
• যোজ্যতা ১।
• অধাতু, অতি সক্ৰিয়।
• ধাতুৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি লৱণ গঠন কৰে।

উত্তৰ:

(a) পাৰমাণৱিক সংখ্যা: 2 + 8 + 7 = 17 (মৌল: ক্ল'ৰিন, Cl)

(b) ৰাসায়নিক সাদৃশ্য: F(9)

Cl (2, 8, 7) আৰু F (2, 7) দুয়োটা ১৭ নং বৰ্গৰ হেল'জেন, বহিৰতম কক্ষত ৭টা ইলেকট্ৰন, যোজ্যতা ১, অধাতু।