Contact
Class 10 Science Chapter 2 - Acids, Bases and Salts Questions Answers | এছিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ Solutions | Assamese medium | Hiddemy
Home › Seba Solutions › Class 10 › Science › Science Question Answers Chapter 2 Acids, Bases and Salts
Class 10 Science Chapter 1 Question Answers। এছিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ Question Answers in Assamese।

SEBA Class 10 Science Chapter 2: Acids, Bases and Salts (এছিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ)

তলত Class 10 Science ৰ Chapter 2 Acids, Bases and Salts (এছিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ) ৰ Questions Answers সমূহ সুন্দৰকৈ আগবঢ়োৱা হৈছে।

SEBA Class 10 Science Question Answers Chapter 2: Acids, Bases and Salts (এছিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ) – Best Questions Answers in Assamese। Class 10 Science Question Answers Chapter 2 Acids, Bases and Salts। এছিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ। Assamese Medium।

SEBA Class 10 Science Textbook ৰ Chapter 2 (এছিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ) ৰ সকলো প্ৰশ্নোত্তৰ ইয়াত দিয়া হৈছে।

Science Chapters - Contents Dropdown
Chapter 2: এচিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ - প্রশ্নোত্তৰ

Chapter 2: এচিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ - প্রশ্নোত্তৰ

Table of Contents

প্রশ্নাৱলী (পৃষ্ঠা ১৮)

1. তোমাক তিনিটা পৰীক্ষানল দিয়া হৈছে। সিহঁতৰ এটাত পাতিত পানী আৰু আন দুটাত ক্ৰমে এচিড দ্ৰৱ আৰু ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱ আছে। যদি তোমাক কেৱল ৰঙা লিটমাছ কাগজ দিয়া হয়, তেন্তে প্ৰতিটো পৰীক্ষানলত থকা দ্ৰৱসমূহ কিদৰে চিনাক্ত কৰিবা?

উত্তৰ: ৰঙা লিটমাছ কাগজ ব্যৱহাৰ কৰি তিনিটা পৰীক্ষানলৰ দ্ৰৱ চিনাক্ত কৰিবলৈ নিম্নলিখিত পদ্ধতি অনুসৰণ কৰিব পাৰি:

  • প্ৰতিটো পৰীক্ষানলৰ দ্ৰৱত ৰঙা লিটমাছ কাগজ ডুবাই দিয়া হ'ল।।
  • যি পৰীক্ষানলত ৰঙা লিটমাছ কাগজ নীলা হয়, সেইটো ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱ, কাৰণ ক্ষাৰকে ৰঙা লিটমাছক নীলা কৰে।
  • যি পৰীক্ষানলত ৰঙা লিটমাছ কাগজৰ ৰং সলনি নহয়, সেইটো হয় পাতিত পানী নহয় এচিড দ্ৰৱ, কাৰণ পাতিত পানী আৰু এচিডে ৰঙা লিটমাছৰ ৰং সলনি নকৰে।
  • এচিড দ্ৰৱ আৰু পাতিত পানীৰ মাজত পাৰ্থক্য জানিবলৈ, পৰীক্ষানলৰ প্ৰকৃতি বিবেচনা কৰিব লাগে। পাতিত পানী প্ৰশম (pH=7) আৰু এচিড আম্লিক (pH<7)। অতিৰিক্ত সূচক নথকাৰ বাবে, যি দ্ৰৱত ৰঙা লিটমাছৰ ৰং সলনি নহয়, সেইটো পৰীক্ষাৰ প্ৰেক্ষাপটত প্ৰথমে পাতিত পানী আৰু বাকীটো এচিড বুলি ধৰিব পাৰি।
  • এইদৰে, ৰঙা লিটমাছৰ ৰঙৰ পৰিবৰ্তনৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি দ্ৰৱসমূহ চিনাক্ত কৰিব পাৰি।

প্রশ্নাৱলী (পৃষ্ঠা ২২)

1. দৈ আৰু টেঙা খাদ্যবস্তু পিতলৰ আৰু তামৰ পাত্ৰত থোৱা নহয় কিয়?

উত্তৰ: দৈ আৰু টেঙা খাদ্যবস্তুত এচিড থাকে। এই এচিডে পিতল আৰু তামৰ ধাতুৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি লৱণ আৰু হাইড্ৰ’জেন গেছ উৎপন্ন কৰে। এই বিক্ৰিয়াৰ ফলত খাদ্যৰ সোৱাদ নষ্ট হয় আৰু বিষাক্ত লৱণ উৎপন্ন হ’ব পাৰে, যি স্বাস্থ্যৰ বাবে হানিকাৰক। সেয়েহে দৈ আৰু টেঙা খাদ্যবস্তু পিতল বা তামৰ পাত্ৰত থোৱা নহয়।

2. এচিডে ধাতুৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে সাধাৰণতে কোনটো গেছ নিৰ্গত হয়? এটা উদাহৰণৰ সৈতে বুজাই লিখা। এই গেছটোৰ উপস্থিতি কিদৰে পৰীক্ষা কৰিবা?

উত্তৰ: এচিডে ধাতুৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে সাধাৰণতে হাইড্ৰ’জেন গেছ নিৰ্গত হয়।

উদাহৰণ: লঘু ছালফিউৰিক এচিডে (H₂SO₄) যিংক (Zn)ৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে যিংক ছালফেট (ZnSO₄) আৰু হাইড্ৰ’জেন গেছ (H₂) উৎপন্ন হয়।

সমীকৰণ: H₂SO₄ + Zn → ZnSO₄ + H₂

2. এচিডে ধাতুৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে সাধাৰণতে কোনটো গেছ নিৰ্গত হয়? এটা উদাহৰণৰ সৈতে বুজাই লিখা। এই গেছটোৰ উপস্থিতি কিদৰে পৰীক্ষা কৰিবা?

উত্তৰ: এচিডে ধাতুৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে সাধাৰণতে হাইড্ৰ’জেন গেছ নিৰ্গত হয়।

উদাহৰণ: লঘু ছালফিউৰিক এচিডে (H₂SO₄) যিংক (Zn)ৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে যিংক ছালফেট (ZnSO₄) আৰু হাইড্ৰ’জেন গেছ (H₂) উৎপন্ন হয়।

সমীকৰণ: H₂SO₄ + Zn → ZnSO₄ + H₂

পৰীক্ষা পদ্ধতি: উৎপন্ন গেছৰ উপস্থিতি নিৰ্ণয়ৰ বাবে গেছটো সংগ্ৰহ কৰি জ্বলন্ত ম’মৰ ওচৰলৈ আনিলে, যদি উৎপন্ন হোৱা গেছে ‘প'প’, 'প'প' শব্দৰ সৈতে জ্বলি উঠে, তেন্তে ই হাইড্ৰ’জেন গেছ বুলি প্ৰমাণিত হ'ব।

3. এটা ধাতৱ যৌগ A লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এচিডৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি বুৰবুৰণি সৃষ্টি কৰে। উৎপন্ন হোৱা গেছটোৱে এডাল জ্বলি থকা ম’ম নুমুৱায়। বিক্ৰিয়াটোত উৎপন্ন হোৱা এটা যৌগ কেলছিয়াম ক্ল’ৰাইড হ’লে বিক্ৰিয়াৰ বাবে সন্তুলিত সমীকৰণটো লিখা।

উত্তৰ: ধাতৱ যৌগ Aই লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এচিডৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি বুৰবুৰণি সৃষ্টি কৰে আৰু উৎপন্ন গেছে জ্বলি থকা ম’ম নুমুৱায়। গেছটো হ’ল কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড (CO₂)। যিহেতু বিক্ৰিয়াত কেলছিয়াম ক্ল’ৰাইড (CaCl₂) উৎপন্ন হয়, তেন্তে ধাতৱ যৌগটো হ’ল কেলছিয়াম কাৰ্বনেট (CaCO₃)।

সমীকৰণ: CaCO₃(s) + 2HCl(aq) → CaCl₂(aq) + H₂O(l) + CO₂(g)

প্রশ্নাৱলী (পৃষ্ঠা ২৫)

1. জলীয় দ্ৰৱত HCl, HNO₃ ইত্যাদিয়ে কিয় আম্লিক ধৰ্ম দেখুৱায় কিন্তু এলক’হল আৰু গ্লুক’জৰ দৰে যৌগৰ দ্ৰৱই আম্লিক ধৰ্ম নেদেখুৱায়?

উত্তৰ: HCl আৰু HNO₃ৰ দৰে এচিডে জলীয় দ্ৰৱত H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰে, যি আম্লিক ধৰ্মৰ মূল বৈশিষ্ট্য। কিন্তু এলক’হল আৰু গ্লুক’জৰ দৰে যৌগই পানীত H⁺ আয়ন উৎপন্ন নকৰে, কাৰণ ইহঁতৰ গঠনত এচিডৰ দৰে আয়নীকৰণৰ ক্ষমতা নাথাকে। সেয়েহে ইহঁতে আম্লিক ধৰ্ম নেদেখুৱায়।

2. এচিডৰ জলীয় দ্ৰৱই কিয় বিদ্যুৎ পৰিবহন কৰে?

উত্তৰ: এচিডৰ জলীয় দ্ৰৱ পানীত মিহলালে ধনাত্মক (H⁺) আৰু ঋণাত্মক (যেনে Cl⁻) আয়ন উৎপন্ন কৰে। এই আয়নবোৰে দ্ৰৱত মুক্তভাৱে গতি কৰি বিদ্যুৎ পৰিবহন কৰে।

উদাহৰণ: হাইড্ৰ’ক্লৰিক এচিডে (HCl) পানীত H⁺ আৰু Cl⁻ আয়ন গঠন কৰে, যিয়ে বিদ্যুৎ সঞ্চালন কৰে।

ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া: HCl (aq) → H⁺ (aq) + Cl⁻ (aq)

3. শুকান HCl গেছে কিয় শুকান লিটমাছ কাগজৰ ৰঙৰ পৰিবৰ্তন নঘটায়?

উত্তৰ: শুকান HCl গেছে পানীৰ অনুপস্থিতিত H⁺ আয়ন উৎপন্ন নকৰে। আম্লিক ধৰ্মৰ বাবে H⁺ আয়নৰ প্ৰয়োজন, যি কেৱল জলীয় মাধ্যমতহে উৎপন্ন হয়। সেয়েহে শুকান HCl গেছে শুকান লিটমাছ কাগজৰ ৰঙৰ পৰিবৰ্তন নঘটায়।

4. এচিড এটা লঘু কৰোঁতে এচিড পানীত যোগ কৰিবলৈ কোৱা হয় কিন্তু পানী এচিডত যোগ কৰিবলৈ কোৱা নহয় কিয়?

উত্তৰ: এচিড পানীৰ সৈতে মিহলি কৰা প্ৰক্ৰিয়াটো এটা অতিশয় তাপবৰ্জী প্ৰক্ৰিয়া। যদি পানী এচিডত যোগ কৰা হয় তেতিয়া প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ তাপ উৎপন্ন হয়, যাৰ ফলত বিস্ফোৰণ বা জুই লগাৰ সম্ভাৱনা থাকে। কিন্তু এচিডক পানীত লাহে লাহে যোগ কৰিলে তাপ নিয়ন্ত্ৰণত থাকে আৰু লঘুকৰণ নিৰাপদে কৰিব পাৰি।

5. এচিডৰ দ্ৰৱ এটা লঘু কৰোঁতে হাইড্ৰ’নিয়াম আয়ন (H₃O⁺)ৰ গাঢ়তা কিদৰে পৰিবৰ্তিত হয়?

উত্তৰ: এচিডৰ দ্ৰৱ এটা লঘু কৰিবলৈ পানী যোগ কৰা হয়, যাৰ ফলত প্ৰতি একক আয়তনত হাইড্ৰ’নিয়াম আয়ন (H₃O⁺)ৰ গাঢ়তা হ্ৰাস পায়। এই প্ৰক্ৰিয়াত এচিডৰ আম্লিক ধৰ্মৰ তীব্ৰতা কমি যায়।

6. ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইডৰ দ্ৰৱ এটাত অধিক ক্ষাৰক দ্ৰৱীভূত কৰিলে হাইড্ৰ’ক্সাইড আয়ন (OH⁻)ৰ গাঢ়তা কিদৰে পৰিবৰ্তিত হ’ব?

উত্তৰ: ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইডৰ দ্ৰৱত অধিক ক্ষাৰক দ্ৰৱীভূত কৰিলে দ্ৰৱত হাইড্ৰ’ক্সাইড আয়ন (OH⁻)ৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পাব। যিহেতু OH⁻ আয়নৰ গাঢ়তা বৃদ্ধি পায় ফলত দ্ৰৱৰ ক্ষাৰকীয় ধৰ্ম অতি তীব্ৰ হয়।

প্রশ্নাৱলী (পৃষ্ঠা ২৮, প্রথম খণ্ড)

1. তোমাৰ হাতত A আৰু B দুটা দ্ৰৱ আছে। দ্ৰৱ Aৰ pHৰ মান 6 আৰু দ্ৰৱ Bৰ pHৰ মান 4। কোনটো দ্ৰৱত হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তা বেছি? কোনটো আম্লিক আৰু কোনটো ক্ষাৰকীয়?

উত্তৰ: pHৰ মান যিমান কম, হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তা সিমান বেছি। দ্ৰৱ Bৰ pH 4, যি দ্ৰৱ Aৰ pH 6 তকৈ কম। সেয়েহে দ্ৰৱ Bত হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তা বেছি। দ্ৰৱ A (pH=6) আৰু দ্ৰৱ B (pH=4) দুয়োটা আম্লিক, কাৰণ দুয়োটাৰে pH 7ৰ তলত। কিন্তু দ্ৰৱ B অধিক আম্লিক, আৰু দ্ৰৱ A মৃদু আম্লিক। কোনোটোৱেই ক্ষাৰকীয় নহয়, কাৰণ pH 7ৰ ওপৰত নাই।

2. দ্ৰৱ এটাৰ প্ৰকৃতিৰ ওপৰত H⁺(aq) আয়নৰ গাঢ়তাৰ কি প্ৰভাৱ থাকে?

উত্তৰ: কোনো দ্ৰৱত H⁺(aq) আয়নৰ গাঢ়তা বেছি হ’লে দ্ৰৱৰ pHৰ মান কমি আম্লিক প্ৰকৃতি তীব্ৰ হয়। H⁺ আয়নৰ গাঢ়তা কম হ’লে pHৰ মান বাঢ়ি দ্ৰৱটো প্ৰশম বা ক্ষাৰকীয় হয়। সেয়েহে H⁺ আয়নৰ গাঢ়তাই দ্ৰৱৰ আম্লিক বা ক্ষাৰকীয় প্ৰকৃতি নিৰ্ধাৰণ কৰে।

3. ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱত H⁺(aq) আয়ন থাকেনে? যদি থাকে, তেন্তে ইহঁত কিয় ক্ষাৰকীয়?

উত্তৰ: হয়, ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱত H⁺(aq) আয়ন থাকে, কিন্তু ইহঁতৰ গাঢ়তা অতি কম। ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱত OH⁻ আয়নৰ গাঢ়তা বেছি থাকে, যাৰ ফলত দ্ৰৱৰ pH 7ৰ ওপৰত হয় আৰু ই ক্ষাৰকীয় ধৰ্ম প্ৰদৰ্শন কৰে। অৰ্থাৎ H⁺ আয়নৰ গাঢ়তা কম হোৱাৰ বাবেই দ্ৰৱ ক্ষাৰকীয় হয়।

4. মাটিত কি অৱস্থাত কৃষক এজনে পোৰা চূণ (কেলছিয়াম অক্সাইড) বা শিথিলিত চূণ (কেলছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড) বা চক (কেলছিয়াম কাৰ্বনেট) প্ৰয়োগ কৰিব বুলি তোমালোকে ভাবা?

উত্তৰ: যেতিয়া মাটিৰ pH 7ৰ তলত হয়, অৰ্থাৎ মাটি অধিক আম্লিক হয়, তেতিয়া খেতিৰ ক্ষতি হ’ব পাৰে। যিহেতু পোৰা চূণ (CaO), শিথিলিত চূণ (Ca(OH)₂), আৰু চক (CaCO₃) ক্ষাৰকীয় পদাৰ্থ। কৃষকে এইবোৰ মাটিত প্ৰয়োগ কৰি মাটিৰ অম্লতা হ্ৰাস কৰি pH 7ৰ ওচৰা-ওচৰি কৰি তোলে, যাৰ ফলত মাটি খেতিৰ বাবে উপযোগী হৈ পৰে।

প্রশ্নাৱলী (পৃষ্ঠা ২৮, দ্বিতীয় খণ্ড)

1. যৌগ CaOCl₂ৰ সাধাৰণ নামটো কি?

উত্তৰ: যৌগ CaOCl₂ৰ সাধাৰণ নাম হ’ল ব্লিচিং পাউদাৰ।

2. ক্ল’ৰিনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি ব্লিচিং পাউদাৰ উৎপন্ন কৰা যৌগটোৰ নাম লিখা।

উত্তৰ: ক্ল’ৰিনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি ব্লিচিং পাউদাৰ উৎপন্ন কৰা যৌগটোৰ নাম হ’ল শিথিলিত চূণ (Ca(OH)₂)।

3. কঠিন পানী কোমল কৰাৰ কাৰণে ব্যৱহাৰ কৰা ছ’ডিয়াম যৌগটোৰ নাম লিখা।

উত্তৰ: কঠিন পানী কোমল কৰাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা ছ’ডিয়াম যৌগটো হ’ল ছ’ডিয়াম কাৰ্ব’নেট (Na₂CO₃), যাক কাপোৰ ধোৱা চ’ডা বুলি কোৱা হয়।

4. ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’জেনকাৰ্বনেটৰ দ্ৰৱ এটা উত্তপ্ত কৰিলে কি হয়? বিক্ৰিয়াটোৰ সমীকৰণটো দিয়া।

উত্তৰ: ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’জেনকাৰ্বনেট (NaHCO₃) উত্তপ্ত কৰিলে ই বিযোজিত হৈ ছ’ডিয়াম কাৰ্বনেট (Na₂CO₃), পানী (H₂O), আৰু কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড (CO₂) উৎপন্ন কৰে।

সমীকৰণ: 2NaHCO₃(s) → Na₂CO₃(s) + H₂O(l) + CO₂(g)

5. প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছ আৰু পানীৰ মাজৰ বিক্ৰিয়াটো দেখুৱাবলৈ এটা সমীকৰণ লিখা।

উত্তৰ: প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছে (CaSO₄•½H₂O) পানীৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি জিপছাম (CaSO₄•2H₂O) উৎপন্ন কৰে।

সমীকৰণ: CaSO₄•½H₂O + 1.5H₂O → CaSO₄•2H₂O

Chapter 2: এচিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ - অনুশীলনী

অনুশীলনী

1. এটা দ্ৰৱই ৰঙা লিটমাছ নীলা কৰিছে। ইয়াৰ pH হ’ব পাৰে—
(a) 1 (b) 4 (c) 5 (d) 10

উত্তৰ: যিহেতু দ্ৰৱই ৰঙা লিটমাছ নীলা কৰিছে, সেয়েহে ই ক্ষাৰকীয় আৰু ইয়াৰ pH 7ৰ ওপৰত হ’ব। বিকল্পসমূহৰ ভিতৰত কেৱল 10 হ’ল 7ৰ ওপৰত। সেয়েহে সঠিক উত্তৰ: (d) 10।

2. এটা দ্ৰৱই গুড়ি কৰা কণীৰ খোলাৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি এটা গেছ উৎপন্ন কৰে। গেছটোৱে চূণপানী ঘোলা কৰে। দ্ৰৱটোত থাকে—
(a) NaCl (b) HCl (c) LiCl (d) KCl

উত্তৰ: কণীৰ খোলা কেলছিয়াম কাৰ্বনেট (CaCO₃)ৰে গঠিত। এচিডৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে ই কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড (CO₂) গেছ উৎপন্ন কৰে, যিয়ে চূণপানী (Ca(OH)₂) ঘোলা কৰি কেলছিয়াম কাৰ্বনেটৰ অধঃক্ষেপ সৃষ্টি কৰে। HCl এটা এচিড, আনহাতে আনবোৰ লৱণ। সেয়েহে সঠিক উত্তৰ: (b) HCl।

3. NaOH দ্ৰৱ এটাৰ 10mL এ HCl দ্ৰৱ এটাৰ 8mL সম্পূৰ্ণৰূপে প্ৰশমিত কৰে। যদি আমি একেটা NaOH দ্ৰৱৰ 20mL লওঁ, তেন্তে এইখিনি প্ৰশমিত কৰিবলৈ লগা HCl দ্ৰৱৰ (আগৰ সৈতে একেটা দ্ৰৱ) পৰিমাণ হ’ব—
(a) 4mL (b) 8mL (c) 12mL (d) 16mL

উত্তৰ: NaOH আৰু HClৰ প্ৰশমন বিক্ৰিয়া সমানুপাতিক। যদি 10mL NaOH প্ৰশমিত কৰিবলৈ 8mL HClৰ প্ৰয়োজন, তেন্তে 20mL NaOH (দুগুণ) প্ৰশমিত কৰিবলৈ দুগুণ HCl, অৰ্থাৎ 8mL × 2 = 16mLৰ প্ৰয়োজন। সঠিক উত্তৰ: (d) 16mL।

4. অজীৰ্ণতাৰ চিকিৎসাৰ বাবে তলৰ কোন ধৰণৰ ঔষধ ব্যৱহাৰ কৰা হয়?
(a) এন্টিবায়টিক (b) বেদনানাশক (c) অম্লনাশক (d) বীজাণুনাশক

উত্তৰ: অজীৰ্ণতাৰ সময়ত পেটত অতিৰিক্ত এচিড উৎপন্ন হয়, যাৰ ফলত জ্বলা-পোৰা হয়। ইয়াক প্ৰশমিত কৰিবলৈ অম্লনাশক (এন্টাচিড) ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যেনে মেগনেছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড। সঠিক উত্তৰ: (c) অম্লনাশক।

5. সংঘটিত বিক্ৰিয়াৰ বাবে শব্দ সমীকৰণ আৰু সন্তুলিত সমীকৰণ লিখা যেতিয়া—

(a) লঘু ছালফিউৰিক এচিডে যিংকৰ গুড়িৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰে।

শব্দ সমীকৰণ: ছালফিউৰিক এচিড + যিংক → যিংক ছালফেট + হাইড্ৰ’জেন গেছ

সন্তুলিত সমীকৰণ: H₂SO₄(aq) + Zn(s) → ZnSO₄(aq) + H₂(g)

(b) লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এচিডে মেগনেছিয়াম ফিটাৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰে।

শব্দ সমীকৰণ: হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এচিড + মেগনেছিয়াম → মেগনেছিয়াম ক্ল’ৰাইড + হাইড্ৰ’জেন গেছ

সন্তুলিত সমীকৰণ: 2HCl(aq) + Mg(s) → MgCl₂(aq) + H₂(g)

(c) লঘু ছালফিউৰিক এচিডে এলুমিনিয়াম পাউদাৰৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰে।

শব্দ সমীকৰণ: ছালফিউৰিক এচিড + এলুমিনিয়াম → এলুমিনিয়াম ছালফেট + হাইড্ৰ’জেন গেছ

সন্তুলিত সমীকৰণ: 3H₂SO₄(aq) + 2Al(s) → Al₂(SO₄)₃(aq) + 3H₂(g)

(d) লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এচিডে লোৰ গুঁড়িৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰে।

শব্দ সমীকৰণ: হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এচিড + লো → লো ক্ল’ৰাইড + হাইড্ৰ’জেন গেছ

সন্তুলিত সমীকৰণ: 2HCl(aq) + Fe(s) → FeCl₂(aq) + H₂(g)

6. এলক’হল আৰু গ্লুক’জৰ দৰে যৌগবোৰতো হাইড্ৰ’জেন থাকে। কিন্তু সিহঁতক এচিড হিচাপে শ্ৰেণীভুক্ত কৰা হোৱা নাই। ইয়াক প্ৰমাণ কৰিবলৈ এটা পৰীক্ষা বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰ: এলক’হল আৰু গ্লুক’জ এচিড নহয় বুলি প্ৰমাণ কৰিবলৈ নিম্নলিখিত পৰীক্ষাটো কৰিব পাৰি:

  • এখন নীলা লিটমাছ কাগজ লৈ এলক’হল বা গ্লুক’জৰ জলীয় দ্ৰৱত ডুবাই দিব লাগে।
  • যদি নীলা লিটমাছ কাগজৰ ৰং ৰঙালৈ সলনি নহয়, তেন্তে ই প্ৰমাণ কৰে যে এই যৌগবোৰে H⁺ আয়ন উৎপন্ন নকৰে আৰু আম্লিক ধৰ্ম নেদেখুৱায়।
  • উদাহৰণস্বৰূপে, HClৰ দৰে এচিডৰ দ্ৰৱত নীলা লিটমাছ কাগজ ডুবালে ই ৰঙা হয়, যিয়ে এচিডৰ ধৰ্ম দেখুৱায়।
  • এই পৰীক্ষাৰ দ্বাৰা প্ৰমাণিত হয় যে এলক’হল আৰু গ্লুক’জ এচিড নহয়।
7. পাতিত পানীয়ে বিদ্যুৎ সৰবৰাহ নকৰে কিন্তু বৰষুণৰ পানীয়ে কৰে কিয়?

উত্তৰ: পাতিত পানী বিশুদ্ধ আৰু তাত কোনো আয়ন (H⁺ বা OH⁻) নাথাকে, সেয়েহে ই বিদ্যুৎ সৰবৰাহ নকৰে। কিন্তু বৰষুণৰ পানীত প্ৰদূষণৰ বাবে অধাতৱীয় অক্সাইডৰ পৰা উৎপন্ন এচিড যেনে H₂SO₄, HNO₃ থাকে, যিয়ে H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰে। এই আয়নৰ বাবে বৰষুণৰ পানীয়ে বিদ্যুৎ সৰবৰাহ কৰে।

8. পানীৰ অনুপস্থিতিত এচিডে এচিড ধৰ্ম প্ৰদৰ্শন নকৰে কিয়?

উত্তৰ: এচিডে আম্লিক ধৰ্ম প্ৰদৰ্শনৰ বাবে H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰিব লাগিব। পানীৰ উপস্থিতিত এচিডে H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰে, যি হাইড্ৰ’নিয়াম আয়ন (H₃O⁺) হিচাপে থাকে। পানীৰ অনুপস্থিতিত, যেনে শুকান HCl গেছৰ ক্ষেত্ৰত, H⁺ আয়ন উৎপন্ন নহয়, সেয়েহে এচিডে এচিড ধৰ্ম প্ৰদৰ্শন নকৰে।

9. পাঁচটা দ্ৰৱ A, B, C, D আৰু Eক সাৰ্বজনীন সূচকেৰে পৰীক্ষা কৰাত pH ক্ৰমে 4, 1, 11, 7 আৰু 9 দেখুৱাইছিল। কোনটো দ্ৰৱ—
(a) প্ৰশম (b) তীব্ৰ ক্ষাৰকীয় (c) তীব্ৰ আম্লিক (d) মৃদু আম্লিক (e) মৃদু ক্ষাৰকীয়
হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তাৰ বৰ্ধিত ক্ৰমত pH মানবোৰ সজোৱা।

উত্তৰ:

  • (a) প্ৰশম: দ্ৰৱ D, কাৰণ ইয়াৰ pH=7।
  • (b) তীব্ৰ ক্ষাৰকীয়: দ্ৰৱ C, কাৰণ ইয়াৰ pH=11, যি তীব্ৰ ক্ষাৰকীয় (pH>>7)।
  • (c) তীব্ৰ আম্লিক: দ্ৰৱ B, কাৰণ ইয়াৰ pH=1, যি তীব্ৰ আম্লিক (pH<<7)।
  • (d) মৃদু আম্লিক: দ্ৰৱ A, কাৰণ ইয়াৰ pH=4।
  • (e) মৃদু ক্ষাৰকীয়: দ্ৰৱ E, কাৰণ ইয়াৰ pH=9, যি মৃদু ক্ষাৰকীয় (pH>7, কিন্তু 7ৰ ওচৰৰ)।
  • হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তাৰ বৰ্ধিত ক্ৰম: pHৰ মান যিমান কম, হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তা সিমান বেছি|
  • ক্ৰমটো হ’ল: 1 (B) > 4 (A) > 7 (D) > 9 (E) > 11 (C)।
10. পৰীক্ষানল A আৰু Bত সমান সমান দৈৰ্ঘ্যৰ দুডাল মেগনেছিয়ামৰ ফিটা লোৱা হ’ল। পৰীক্ষানল Aত হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এচিড (HCl) আৰু পৰীক্ষানল Bত এচেটিক এচিড যোগ কৰা হ’ল। এচিড দুটাৰ গাঢ়তা একে আৰু একে পৰিমাণেই লোৱা হৈছে। কোনটো পৰীক্ষানলত বেছি বেগেৰে বুৰবুৰণি ওলাব আৰু কিয়?

উত্তৰ: পৰীক্ষানল A (HCl)ত বেছি বেগেৰে বুৰবুৰণি ওলাব।

কাৰণ: HCl এটা তীব্ৰ এচিড, যি পানীত সম্পূৰ্ণৰূপে আয়নিত হৈ বেছি পৰিমাণে H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰে। আনহাতে, এচেটিক এচিড (CH₃COOH) এটা মৃদু এচিড, যি আংশিকভাৱে আয়নিত হৈ কম H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰে। মেগনেছিয়ামৰ সৈতে বিক্ৰিয়াত H⁺ আয়নৰ গাঢ়তাৰ ওপৰত বিক্ৰিয়াৰ গতি নিৰ্ভৰ কৰে। সেয়েহে HClৰ সৈতে বিক্ৰিয়া দ্ৰুত হয়, ফলত বুৰবুৰণি (হাইড্ৰ’জেন গেছ) বেছি বেগেৰে ওলায়।

11. কেঁচা গাখীৰৰ pHৰ মান 6। ই দৈত পৰিণত হ’লে pH সলনি হ’বনে? ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰ: হয়, কেঁচা গাখীৰ দৈত পৰিণত হ’লে ইয়াৰ pH সলনি হ’ব।

ব্যাখ্যা: কেঁচা গাখীৰৰ pH প্ৰায় 6, যি মৃদু আম্লিক। দৈত পৰিণত হ’লে গাখীৰত থকা লেক্ট’জ বেক্টেৰিয়াই (লেক্ট’বেচিলাচ) লেকট’জ শৰ্কৰাক লেকটিক এচিডলৈ পৰিণত কৰে। এই এচিডৰ বাবে দৈৰ pH কমি যায় (সাধাৰণতে 4-5ৰ ভিতৰত), যাৰ ফলত দৈ অধিক আম্লিক হয়।

12. এজন গোৱালে কেঁচা গাখীৰত সামান্য পৰিমাণৰ বেকিং ছ’ডা যোগ কৰিলে।
(a) কিয় তেওঁ কেঁচা গাখীৰৰ pHৰ মান 6ৰ পৰা সামান্যভাৱে ক্ষাৰকীয় কৰি ল’লে।
(b) এই গাখীৰখিনি দৈত পৰিণত হ’বলৈ বেছি সময় লাগে কিয়?

উত্তৰ:

(a) বেকিং ছ’ডা (NaHCO₃) এটা ক্ষাৰকীয় পদাৰ্থ। ই গাখীৰৰ মৃদু আম্লিকতা (pH=6) প্ৰশমিত কৰি pH বৃদ্ধি কৰে, যাৰ ফলত গাখীৰ সামান্য ক্ষাৰকীয় হয়।

(b) বেকিং ছ’ডাই গাখীৰৰ আম্লিকতা কমায়, যাৰ ফলত লেক্ট’জ বেক্টেৰিয়াৰ কাৰ্যক্ষমতা হ্ৰাস পায়। এই বেক্টেৰিয়াই লেকটিক এচিড উৎপন্ন কৰি গাখীৰক দৈত পৰিণত কৰে। আম্লিকতা কম হোৱাৰ বাবে বেক্টেৰিয়াৰ ক্ৰিয়া মন্থৰ হয়, ফলত দৈত পৰিণত হ’বলৈ বেছি সময় লাগে।

13. প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছক জলীয় বাষ্প সোমাব নোৱাৰা পাত্ৰত থ’ব লাগে। কিয়? ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰ: প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছ (CaSO₄•½H₂O) পানী বা জলীয় বাষ্পৰ সংস্পৰ্শলৈ আহিলে জিপছাম (CaSO₄•2H₂O)লৈ পৰিণত হয়, যি এটা কঠিন গোটা পদাৰ্থ। এই বিক্ৰিয়াৰ ফলত প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছৰ গুণাগুণ নষ্ট হয়। সেয়েহে ইয়াক জলীয় বাষ্প সোমাব নোৱাৰা পাত্ৰত ৰাখিব লাগে যাতে ই পানীৰ সংস্পৰ্শৰ পৰা সুৰক্ষিত থাকে।

14. প্ৰশমন বিক্ৰিয়া কি? দুটা উদাহৰণ দিয়া। কাপোৰ ধোৱা চ’ডা আৰু বেকিং ছ’ডাৰ দুটাকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যৱহাৰ লিখা।

উত্তৰ:

প্ৰশমন বিক্ৰিয়া: এচিড আৰু ক্ষাৰকৰ মাজত হোৱা বিক্ৰিয়াৰ ফলত লৱণ আৰু পানী উৎপন্ন হয়, ইয়াকে প্ৰশমন বিক্ৰিয়া বোলে।

উদাহৰণ:

  • NaOH(aq) + HCl(aq) → NaCl(aq) + H₂O(l)
  • Ca(OH)₂(aq) + 2HCl(aq) → CaCl₂(aq) + 2H₂O(l)

কাপোৰ ধোৱা চ’ডা (Na₂CO₃•10H₂O)ৰ ব্যৱহাৰ:

  • কাঁচ, চাবোন আৰু কাগজ উদ্যোগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
  • কঠিন পানী কোমল কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

বেকিং ছ’ডা (NaHCO₃)ৰ ব্যৱহাৰ:

  • পিঠা, কেক আদি তৈয়াৰত বেকিং পাউদাৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
  • অম্লনাশক হিচাপে পেটৰ অজীৰ্ণতাৰ চিকিৎসাত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
দ্বিতীয় অধ্যায়: এছিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ - কাৰ্যকলাপ

Chapter 2 : কাৰ্যকলাপ

কাৰ্যকলাপ-২.১

হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড (HCl), ছালফিউৰিক এছিড (H₂SO₄), নাইট্ৰিক এছিড (HNO₃), এচিটিক এছিড (CH₃COOH), ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড (NaOH), কেলছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড (Ca(OH)₂), পটেছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড (KOH), মেগনেছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড (Mg(OH)₂), আৰু এম’নিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড (NH₄OH) সংগ্ৰহ কৰা। প্ৰতিটো দ্ৰৱৰ এটোপাল নিৰীক্ষণ কাঁচত লৈ তাত ৰঙা লিটমাছ, নীলা লিটমাছ, ফিন’লফথেলিন বা মিথাইল অৰেঞ্জৰ এটোপাল যোগ কৰি ৰঙৰ পৰিৱৰ্তন লক্ষ্য কৰা। ফলাফল তালিকা ২.১ ত লিখা।

Question:

1. ৰঙা লিটমাছ, নীলা লিটমাছ, ফিন’লফথেলিন আৰু মিথাইল অৰেঞ্জ যোগ কৰিলে দ্ৰৱৰ ৰঙৰ কি পৰিৱৰ্তন হয়?

Answer:

1. ৰঙৰ পৰিৱৰ্তন তালিকা ২.১ ত দিয়া হৈছে:

নমুনা ৰঙা লিটমাছ নীলা লিটমাছ ফিন’লফথেলিন মিথাইল অৰেঞ্জ
HCl অপৰিৱৰ্তিত ৰঙা বৰ্ণহীন ৰঙা
H₂SO₄ অপৰিৱৰ্তিত ৰঙা বৰ্ণহীন ৰঙা
HNO₃ অপৰিৱৰ্তিত ৰঙা বৰ্ণহীন ৰঙা
CH₃COOH অপৰিৱৰ্তিত ৰঙা বৰ্ণহীন ৰঙা
NaOH নীলা অপৰিৱৰ্তিত গোলপীয়া হালধীয়া
Ca(OH)₂ নীলা অপৰিৱৰ্তিত গোলপীয়া হালধীয়া
KOH নীলা অপৰিৱৰ্তিত গোলপীয়া হালধীয়া
Mg(OH)₂ নীলা অপৰিৱৰ্তিত গোলপীয়া হালধীয়া
NH₄OH নীলা অপৰিৱৰ্তিত গোলপীয়া হালধীয়া

এছিডে নীলা লিটমাছক ৰঙা কৰে, ফিন’লফথেলিনে বৰ্ণহীন আৰু মিথাইল অৰেঞ্জে ৰঙা কৰে। ক্ষাৰকে ৰঙা লিটমাছক নীলা, ফিন’লফথেলিনে গোলপীয়া আৰু মিথাইল অৰেঞ্জে হালধীয়া কৰে।

কাৰ্যকলাপ-২.৩

এছিড-যিংক বিক্ৰিয়াৰ সঁজুলি

এটা পৰীক্ষানলত ৫ মি.লি. লঘু ছালফিউৰিক এছিড লৈ যিংকৰ টুকুৰা যোগ কৰা। উৎপন্ন গেছ চাবোন পানীৰ মাজেৰে পাৰ কৰা। জ্বলন্ত ম’ম গেছৰ বুদবুদৰ ওচৰত ধৰা। HCl, HNO₃ আৰু CH₃COOHৰ সৈতেও পৰীক্ষা কৰা।

Question:

1. যিংকৰ টুকুৰাৰ পৃষ্ঠত কি দেখা যায়?

2. চাবোন পানীত বুদবুদ কিয় সৃষ্টি হয়?

3. জ্বলন্ত ম’ম গেছৰ বুদবুদৰ ওচৰত ধৰিলে কি হয়?

4. সকলো এছিডৰ ক্ষেত্ৰত পৰ্যবেক্ষণ একে নে বেলেগ?

Answer:

1. যিংকৰ টুকুৰাৰ পৃষ্ঠত হাইড্ৰ’জেন গেছৰ বুদবুদ দেখা যায়।

2. হাইড্ৰ’জেন গেছ অদ্ৰৱণীয় হোৱাৰ বাবে চাবোন পানীত বুদবুদৰ সৃষ্টি হয়।

3. উৎপন্ন গেছ ‘পপ’, পপ শব্দৰ সৈতে জ্বলে, যিয়ে হাইড্ৰ’জেন গেছ বুলি নিশ্চিত কৰে।

4. হয়, সকলো এছিড (HCl, HNO₃, CH₃COOH)ৰ ক্ষেত্ৰত হাইড্ৰ’জেন গেছ উৎপন্ন হয়, পৰ্যবেক্ষণ একে।

সমীকৰণ: Zn(s) + H₂SO₄(aq) → ZnSO₄(aq) + H₂(g)

কাৰ্যকলাপ-২.৪

পৰীক্ষানলত যিংকৰ টুকুৰা লৈ ২ মি.লি. ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড দ্ৰৱ যোগ কৰি গৰম কৰা। কাৰ্যকলাপ ২.৩ৰ দৰে উৎপন্ন গেছটো পৰীক্ষা কৰি পৰ্যবেক্ষণ লিখা।

Question:

1. যিংকৰ সৈতে ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইডৰ বিক্ৰিয়াত কি দেখা যায়?

2. উৎপন্ন গেছ জ্বলন্ত ম’মৰ ওচৰত ধৰিলে কি হয়?

Answer:

1. যিংকে ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইডৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি হাইড্ৰ’জেন গেছৰ বুদবুদ উৎপন্ন কৰে।

2. গেছে জ্বলন্ত ম’মৰ ওচৰত ‘পপ’, পপ শব্দৰ সৈতে জ্বলে, যিয়ে হাইড্ৰ’জেন গেছ বুলি নিশ্চিত কৰে।

সমীকৰণ: Zn(s) + 2NaOH(aq) → Na₂ZnO₂(aq) + H₂(g)

কাৰ্যকলাপ-২.৫

[চিত্ৰ ২.২ স্থান: কাৰ্বনেট-HCl বিক্ৰিয়াৰ গেছ পৰীক্ষাৰ সঁজুলি]

দুটা পৰীক্ষানল A আৰু B লৈ চিহ্নিত কৰা। A ত ০.৫ গ্ৰাম ছ’ডিয়াম কাৰ্বনেট (Na₂CO₃) আৰু B ত ০.৫ গ্ৰাম ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’জেন কাৰ্বনেট (NaHCO₃) লোৱা। দুয়োটাত ২ মি.লি. লঘু HCl যোগ কৰা। উৎপন্ন গেছ চিত্ৰ ২.২ অনুসৰি চূণপানীৰ মাজেৰে পাৰ কৰি পৰ্যবেক্ষণ লিখা।

Question:

1. পৰীক্ষানলত HCl যোগ কৰিলে কি দেখা যায়?

2. গেছ চূণপানীৰ মাজেৰে পাৰ কৰিলে কি হয়?

Answer:

1. দুয়োটা পৰীক্ষানলত HClৰ সৈতে বিক্ৰিয়াৰ ফলত কাৰ্বন ডাই অক্সাইড গেছৰ বুদবুদ ওলায়।

2. উৎপন্ন হোৱা গেছ চূণপানীৰ মাজেৰে পাৰ কৰিলে চূণপানী গাখীৰৰ দৰে হয়, যিয়ে কাৰ্বন ডাই অক্সাইড বুলি নিশ্চিত কৰে।

সমীকৰণ:

Na₂CO₃(s) + 2HCl(aq) → 2NaCl(aq) + H₂O(l) + CO₂(g)

NaHCO₃(s) + HCl(aq) → NaCl(aq) + H₂O(l) + CO₂(g)

কাৰ্যকলাপ-২.৬

পৰীক্ষানলত ২ মি.লি. লঘু NaOH লৈ দুটোপাল ফিন’লফথেলিন যোগ কৰা। টোপাল টোপালকৈ লঘু HCl যোগ কৰা। পিছত কেইটোপালমান NaOH যোগ কৰি ৰঙৰ পৰিৱৰ্তন লক্ষ্য কৰা।

Question:

1. ফিন’লফথেলিন যোগ কৰিলে দ্ৰৱৰ ৰং কি হয়?

2. HCl যোগ কৰিলে ৰঙৰ পৰিৱৰ্তন হয় নে?

3. HCl যোগ কৰাৰ পিছত ৰঙৰ পৰিৱৰ্তন কিয় হয়?

4. NaOH যোগ কৰিলে বেঙুনীয়া ৰং ঘূৰি আহে নে? কিয়?

Answer:

1. NaOH ত ফিন’লফথেলিন যোগ কৰিলে দ্ৰৱ গোলপীয়া হয়।

2. HCl যোগ কৰিলে গোলপীয়া ৰং বৰ্ণহীন হয়।

3. HCl-এ NaOH প্ৰশম কৰে, pH কমায়, ফিন’লফথেলিন আম্লিক অৱস্থাত বৰ্ণহীন হয়।

4. হয়, NaOH যোগ কৰিলে গোলপীয়া ৰং ঘূৰি আহে কাৰণ pH পুনৰ ক্ষাৰকীয় হয়।

কাৰ্যকলাপ-২.৭

বিকাৰত ক’পাৰ অক্সাইড লৈ লাহে লাহে লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড যোগ কৰি লৰোৱা। দ্ৰৱৰ ৰং আৰু ক’পাৰ অক্সাইডৰ পৰিৱৰ্তন লক্ষ্য কৰা।

Question:

1. দ্ৰৱৰ ৰং কি হয়?

2. ক’পাৰ অক্সাইডৰ কি হয়?

Answer:

1. দ্ৰৱ নীলা-সেউজীয়া হয় কাৰণ ক’পাৰ ক্ল’ৰাইড গঠন হয়।

2. ক’পাৰ অক্সাইড দ্ৰৱীভূত হৈ HClৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি ক’পাৰ ক্ল’ৰাইড আৰু পানী উৎপন্ন কৰে।

সমীকৰণ: CuO(s) + 2HCl(aq) → CuCl₂(aq) + H₂O(l)

কাৰ্যকলাপ-২.৮

বিদ্যুৎ পৰিবহন পৰীক্ষাৰ সঁজুলি

গ্লুক’জ, এলক’হল, হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড আৰু ছালফিউৰিক এছিডৰ দ্ৰৱ লোৱা। চিত্ৰ ২.৩ অনুসৰি ৬ ভল্টৰ বেটাৰী, বাল্ব আৰু ছুইচ লৈ প্ৰতিটো দ্ৰৱৰ মাজেৰে চালিত বিদ্যুৎ পৰিবহন পৰীক্ষা কৰা।

Question:

1. HCl আৰু H₂SO₄ৰ সৈতে কি দেখা যায়?

2. গ্লুক’জ আৰু এলক’হলৰ দ্ৰৱৰ সৈতে কি হয়?

3. বাল্ব প্ৰতিবাৰ জ্বলে নে?

Answer:

1. HCl আৰু H₂SO₄ৰ সৈতে বাল্ব জ্বলে কাৰণ ইহঁতে আয়নৰ জৰিয়তে বিদ্যুৎ পৰিবহন কৰে।

2. গ্লুক’জ আৰু এলক’হলৰ দ্ৰৱত বাল্ব নজ্বলে কাৰণ ইহঁতৰ আয়ন নাথাকে।

3. নজ্বলে, কেৱল এছিডৰ দ্ৰৱৰ সৈতেহে বাল্ব জ্বলে।

কাৰ্যকলাপ-২.৯

শুকান পৰীক্ষানলত ১ গ্ৰাম NaCl লৈ গাঢ় ছালফিউৰিক এছিড যোগ কৰা। উৎপন্ন গেছ শুকান আৰু সিক্ত নীলা লিটমাছ কাগজেৰে পৰীক্ষা কৰা।

Question:

1. ছালফিউৰিক এছিড যোগ কৰিলে কি দেখা যায়?

2. শুকান বা সিক্ত নীলা লিটমাছৰ ৰং সলনি হয় নে?

3. শুকান HCl গেছ আৰু HCl দ্ৰৱৰ আম্লিক ধৰ্মৰ বিষয়ে কি সিদ্ধান্ত ল’বা?

Answer:

1. NaClৰ সৈতে ছালফিউৰিক এছিডৰ বিক্ৰিয়াত HCl গেছৰ বুদবুদ ওলায়।

2. শুকান নীলা লিটমাছৰ ৰং সলনি নহয়; সিক্ত নীলা লিটমাছ ৰঙা হয়।

3. শুকান HCl গেছ আম্লিক নহয় কাৰণ ইয়াত H⁺ আয়ন নাথাকে; HCl দ্ৰৱ পানীত মিহলালে H⁺ আয়ন মুক্ত হয় বাবে ই আম্লিক।

সমীকৰণ: NaCl(s) + H₂SO₄(l) → NaHSO₄(s) + HCl(g)

কাৰ্যকলাপ-২.১০

বিকাৰত ১০ মি.লি. পানী লৈ কেইটোপাল গাঢ় H₂SO₄ যোগ কৰি লৰোৱা। বিকাৰৰ তলি চুই চোৱা। ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইডৰ বৰিৰ সৈতেও পৰীক্ষা কৰা।

Question:

1. উষ্ণতাৰ পৰিৱৰ্তন হয় নে?

2. এই প্ৰক্ৰিয়া তাপবৰ্জী নে তাপগ্ৰাহী?

Answer:

1. হয়, বিকাৰত গৰম অনুভৱ হয় কাৰণ তাপ উৎপন্ন হয়।

2. এই প্ৰক্ৰিয়া তাপবৰ্জী কাৰণ H₂SO₄ বা NaOH পানীত দ্ৰৱীভূত হ’লে তাপ উৎপন্ন হয়।

কাৰ্যকলাপ-২.১২

পৰীক্ষানলত ২ গ্ৰাম মাটি লৈ ৫ মি.লি. পানী যোগ কৰি জোকাৰি ছেকি পৰিশ্ৰুতখিনি সংগ্ৰহ কৰা। সাৰ্বজনীন সূচক কাগজেৰে পৰিশ্ৰুতৰ pH নিৰ্ণয় কৰা।

Question:

1. মাটিৰ পৰিশ্ৰুতৰ pH কিমান?

2. গছ-গছনিৰ বৃদ্ধিৰ বাবে আদৰ্শ pH কিমান?

Answer:

1. মাটিৰ পৰিশ্ৰুতৰ pH সাধাৰণতে ৬-৭ (প্ৰশম মাটিৰ বাবে)।

2. গছ-গছনিৰ বৃদ্ধিৰ বাবে আদৰ্শ pH ৬.৫-৭, যিয়ে পুষ্টিৰ উপলব্ধতা নিশ্চিত কৰে।

কাৰ্যকলাপ-২.১৩

পটেছিয়াম ছালফেট, ছ’ডিয়াম ছালফেট, কেলছিয়াম ছালফেট, মেগনেছিয়াম ছালফেট, ক’পাৰ ছালফেট, ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইড, ছ’ডিয়াম নাইট্ৰেট, ছ’ডিয়াম কাৰ্বনেট আৰু এম’নিয়াম ক্ল’ৰাইডৰ সংকেত লিখা। এই লৱণ গঠনৰ এছিড আৰু ক্ষাৰক চিনাক্ত কৰা। একে ধনাত্মক বা ঋণাত্মক মূলকৰ লৱণৰ শ্ৰেণী চিনাক্ত কৰা।

Question:

1. লৱণৰ সংকেত কি?

2. কোনবোয় এছিড আৰু ক্ষাৰকে এই লৱণ গঠন কৰে?

3. কিমানটা লৱণৰ শ্ৰেণী চিনাক্ত কৰিব পাৰা?

Answer:

1. সংকেত: K₂SO₄, Na₂SO₄, CaSO₄, MgSO₄, CuSO₄, NaCl, NaNO₃, Na₂CO₃, NH₄Cl।

2. এছিড: H₂SO₄ (ছালফেট), HCl (ক্ল’ৰাইড), HNO₃ (নাইট্ৰেট), H₂CO₃ (কাৰ্বনেট)। ক্ষাৰক: KOH, NaOH, Ca(OH)₂, Mg(OH)₂, Cu(OH)₂, NH₄OH।

3. পাঁচটা শ্ৰেণী: ছ’ডিয়াম লৱণ (Na₂SO₄, NaCl, NaNO₃, Na₂CO₃), ছালফেট লৱণ (K₂SO₄, Na₂SO₄, CaSO₄, MgSO₄, CuSO₄), ক্ল’ৰাইড লৱণ (NaCl, NH₄Cl), নাইট্ৰেট লৱণ (NaNO₃), কাৰ্বনেট লৱণ (Na₂CO₃)।

কাৰ্যকলাপ-২.১৪

ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইড, পটেছিয়াম নাইট্ৰেট, এলুমিনিয়াম ক্ল’ৰাইড, যিংক ছালফেট, ক’পাৰ ছালফেট, ছ’ডিয়াম এচিটেট, ছ’ডিয়াম কাৰ্বনেট আৰু ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’জেন কাৰ্বনেটৰ নমুনা সংগ্ৰহ কৰা। পাতিত পানীত দ্ৰৱণীয়তা, লিটমাছৰ ওপৰত ক্ৰিয়া আৰু pH কাগজেৰে pH পৰীক্ষা কৰা। ফলাফল তালিকা ২.৪ ত লিখা।

Question:

1. কোন লৱণ আম্লিক, ক্ষাৰকীয় বা প্ৰশম?

2. কোন এছিড আৰু ক্ষাৰকে এই লৱণ গঠন কৰে?

Answer:

1. আম্লিক: AlCl₃, ZnSO₄, CuSO₄ (pH < ৭)। ক্ষাৰকীয়: Na₂CO₃, NaHCO₃, CH₃COONa (pH > ৭)। প্ৰশম: NaCl, KNO₃ (pH ≈ ৭)।

2. এছিড: HCl (NaCl, AlCl₃), H₂SO₄ (ZnSO₄, CuSO₄), HNO₃ (KNO₃), CH₃COOH (CH₃COONa), H₂CO₃ (Na₂CO₃, NaHCO₃)। ক্ষাৰক: NaOH, KOH, Zn(OH)₂, Cu(OH)₂, Al(OH)₃।

লৱণ দ্ৰৱণীয়তা লিটমাছৰ ক্ৰিয়া pH প্ৰকৃতি
NaCl দ্ৰৱণীয় অপৰিৱৰ্তিত ~৭ প্ৰশম
KNO₃ দ্ৰৱণীয় অপৰিৱৰ্তিত ~৭ প্ৰশম
AlCl₃ দ্ৰৱণীয় নীলাৰ পৰা ৰঙা <৭ আম্লিক
ZnSO₄ দ্ৰৱণীয় নীলাৰ পৰা ৰঙা <৭ আম্লিক
CuSO₄ দ্ৰৱণীয় নীলাৰ পৰা ৰঙা <৭ আম্লিক
CH₃COONa দ্ৰৱণীয় ৰঙাৰ পৰা নীলা >৭ ক্ষাৰকীয়
Na₂CO₃ দ্ৰৱণীয় ৰঙাৰ পৰা নীলা >৭ ক্ষাৰকীয়
NaHCO₃ দ্ৰৱণীয় ৰঙাৰ পৰা নীলা >৭ ক্ষাৰকীয়

কাৰ্যকলাপ-২.১৫

শুকান উতলন নলীত ক’পাৰ ছালফেটৰ স্ফটিক তপতোৱা। তপতোৱা নমুনাত ২-৩ টোপাল পানী যোগ কৰা।

Question:

1. তপতোৱাৰ পিছত ক’পাৰ ছালফেটৰ ৰং কি হয়?

2. পানী যোগ কৰিলে নীলা ৰং ঘূৰি আহে নে?

Answer:

1. তপতোৱাৰ পিছত পানী হেৰুৱাই ক’পাৰ ছালফেটৰ ৰং বগা হয়।

2. হয়, পানী যোগ কৰিলে নীলা ৰং ঘূৰি আহে কাৰণ ই পুনৰ স্ফটিকাবদ্ধ জললৈ ৰূপান্তৰিত হয়।

সমীকৰণ:

CuSO₄·5H₂O(s) → CuSO₄(s) + 5H₂O(g) (তপতোৱা)

CuSO₄(s) + 5H₂O(l) → CuSO₄·5H₂O(s) (পানী যোগ)

Author Bio - Mukut
Mukut | Science & English Educator | Founder of Hiddemy

Mukut

B.Sc. | Content Writer | 10+ Years Teaching Experience
Specializing in Science and English curriculum for classes 6–12. Founder of Hiddemy, an educational initiative of Hidden Gem Institute focused on creating accessible learning resources.

📖 Our Courses ✉️ Contact
Explore More Section
Explore More:
Science All Chapters Solutions

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Share on Social Media